Үгедей хан

{{Мемлекеттік қайраткер

| түс                    = монарх
| Қазақша есімі        = Үгедей
| Шынайы есімі         = Өгэдэй хаан
| Суреті               = YuanEmperorAlbumOgedeiPortrait.jpg
| Атауы                = 
| Сурет ені            = 200
| Елтаңба              = 
| Елтаңба атауы        = 
| Елтаңба ені          = 
| Титулы               = Моңғол империясының [[Моңғол империясының билеушілерінің тізімі|Ұлы ханы]
| Лақап аты            = 
| Ту                   = 
| Ту2                   = 
| Басқара бастады      = 
| Басқаруын аяқтады    = 
| Басқарған кезеңі     = 1229-1241
| Ізашары              = Шыңғыс хан 
 Төле (регент)
| Ізбасары             = Дөрегене-қатын (регент) 
 Гүйік
| Тәж кигізу жорасы    = 
| Биліктен бас тартуы  = 
| Мұрагері             = 
| Бірігіп басқарушы1   =
| Бірігіп басқарушы1Басқара бастады     =  
| Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады   = 
| регент1              = 
| регент1Басқара бастады      = 
| регент1Басқаруын аяқтады    = 
| регент2              = 
| регент2Басқара бастады      = 
| регент2Басқаруын аяқтады    = 
| Премьер              = 
| Вице-президент       = 
| Президент            = 
| Монарх               = 
| Губернатор           = 
| Вице-губернатор      = 
| Титулы_2             = 
| Ту_2                 = 
| Ту2_2                = 
| Реті_2               = 
| Басқара бастады_2    = 
| Басқаруын аяқтады_2  = 
| Ізашары_2            = 
| Ізбасары_2           = 
| Титулы_3             = 
| Ту_3                 = 
| Ту2_3                = 
| Реті_3               = 
| Басқара бастады_3    = 
| Басқаруын аяқтады_3  = 
| Ізашары_3            = 
| Ізбасары_3           = 
| Титулы_4             = 
| Ту_4                 = 
| Ту2_4                = 
| Реті_4               = 
| Басқара бастады_4    = 
| Басқаруын аяқтады_4  = 
| Ізашары_4            = 
| Ізбасары_4           =
| Түсініктемелер       = 
| Діні                 = тәңіршілдік 
| Азаматтығы               = 
| Туған күні         = шамамен 1186
| Туған жері         = 
| Қайтыс болған күні   = 1241 жылы 11 желтоқсан
| Қайтыс болған жері   = Моңғолия
| Жерленді             = 
| Династия             = 
| Туған кездегі есімі      = 
| Әкесі                = Шыңғыс хан
| Анасы                = Бөрте
| Жұбайы               = Дөрегене-қатын
| Балалары             = Гүйік 
 Құден (Годан) 
 Күшү 
 Қашы 
 Қадан
| Қызмет еткен жылдары       = 
| Құрамында болды      = 
| Әскер түрі           = 
| Атағы                = 
| Басқарды             = 
| Шайқасы              = 
| Ғылыми аясы          = 
| Жұмыс істеген орны   = 
| Партиясы             = 
| Қызметі              = 
| Мамандығы            = 
| Білімі               = 
| Ғылыми дәрежесі      = 
| Марапаттары          = 
| Қолтаңбасы           = 
| Монограммасы         = 
| Сайты                = 
| Commons              = 

}}

Үгедей (моңғ. Өгөөдэй, қыт. 窝阔台) (1186 қазан — 1241 желтоқсанның 11-і) — Шыңғыс ханның үшінші ұлы, Моңғол Ұлысының екінші ұлы ханы (1229—1241), әкесінің мұрагері. Шыңғысханның көршілес елдерін жаулап алу саясатын жалғастырған. Батыс Қытайға және Орталық Азия жорықтарына қатынасқан. Жас кезінен әкесінің жорықтарына қатынасты. 1211—15 жылы Солтүстік Қытайға (Цзань империясы), 1218—22 жылы Орта Азияға (Хорезм) жорык кезінде жеке жасақтың басшысы болды. Орта Азия қалаларын қоршауға алу кезінде Шыңғысханның үлкен 2 ұлы Жошы мен Шағатай арасында үнемі дау туа бергендіктен, әкелері Үгедейді бірінші орынға шығарып, 2-ағасын оған бағынуға міндеттеді. Екі ағасына карағанда мінезінің жұмсақтығымен әрі елмен тез тіл табыса алуымен ерекшеленді. Хорезм жорығы аякталғаннан кейін көп ұзамай Шыңғысхан Өгетайды өзінің заңды мұрагері етіп тағайындады. Таққа отырғаннан кейін ол әкесінің жорықтарын ары қарай жалғастырды. 1232— 34 жылы Үгедей мен Төле басқарған әскерлер Цзань империясын толық талқандап, Солтүстік Қытайды бағындыруды аяқтады. Қытайлармен соғыс аяқталысымен-ақ Өгетай бағынбай кеткен Хорезмнің соңғы билеушісі Жалел әд-Дин сұлтанды жазалау үшін арнайы жасак аттандырады. Жалел әд-Дин талқандалып, күрдтердің қолынан қазаға ұшырады. Бүл жорықтың нәтижесінде моңғолдар Күрдістан, Әзірбайжан, Кіші Азияның шығыс бөлігін жаулап алды. 1235 жылы өткен құрылтайда батысқа қарай жорық жасауға арнайы шешім қабылданып, әскердің қолбасшылығына Жошы ұлысының билеушісі Бату хан бекітілді. Нәтижесінде, 1236—41 жылы Шығыс Еуропа толығымен моңғол үстемдігін мойындады. Замандастарының айтуынша, Өгетай білімді әрі ақылды адам болған. Ол билік жүргізген кезеңде ел астанасы Қарақорым қаласын салу аяқталды, халық санағы жүргізілді, пошта қызметі ұйымдастырылды.

Дереккөздер

«Родоводта» бұл тұлғаға қатысты шежіре бар: Үгедей хан