Сынап: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Automated import of articles |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
[[Сурет:Mercury (element).svg|thumb|200px]] |
|||
'''Сынап'''(лат. Hydrargyrum), Hg – элементтердің периодтық жүйесінің ІІ тобындағы хим. элемент, ат. н. 80, ат. м. 200, 59. Табиғатта 7 орнықты изотопы бар. Жарқыраған күміс түсті ақ, буы улы, тығызд. 13,52 г/см3 (20%-та), балқу t –38,89ӘС, қайнау t 357,25ӘС. [[Санат:С]] |
|||
'''Сынап''' (Hydrargyrum), Hg – элементтердің периодтық жүйесінің ҚҚ тобындағы химиялық элемент, ат. н. 80, ат. м. 200,59. Табиғатта 7 тұрақты изотопы бар, олардың ең көп тарағандары Hg<sub>200</sub> (23,13%) және Hg<sub>202</sub> (29,8%) Радиоактивті изотоптары жасанды жолмен алынған. |
|||
Бұдан 2000 жылдай бұрын Үндістан, Қытай, т.б. елдерде бояу, дәрі және косметик. зат ретінде сынап [[минерал|минералы]] – киноварь (HgS) қолданылған. Грек дәрігері Диоскорид (б.э. 1 ғасырда) киноварьды темір ыдыста қыздырып, оның ақ буын “сұйық күміс” деп атаған. Алғаш қатты сынапты И.Браун мен М.Ломоносов алған (1759). |
|||
Табиғатта бос күйінде сирек, көбіне суда еріген және газ қалпында кездеседі. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 4,510–6%, шашыранды элемент. Белгілі 35 минералының ішіндегі өндіріс үшін маңыздылары: [[киноварь]], [[метацианобарит]], [[ливингстонит]]. Бөлме темп-расында сұйық күйде болатын жалғыз металл; жарқылдаған [[күміс]] түсті ақ, ромбылық сингонияда кристалданады, буы улы, тығыздығы 13,52 г/см3 (20%-та), балқу t –38,89С, қайнау t 357,25 |
|||
Сынап Химиялық активтігі төмен, тотығу дәрежелері +1 және +2. Оттекпен әрекеттесіп екі түрлі оксид түзеді (Hg<sub>2</sub>O, HgO). Патша арағы, HNO<sub>3</sub>, ыстық H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>-терде ериді. Металдармен амальгама түзеді. Сынапты HgS-ті күйдіру арқылы немесе оны Na<sub>2</sub>S-те ерітіп, ерітіндіде түзілген Na<sub>2</sub>[HgS<sub>2</sub>]-ге Al-мен әсер етіп алады. Сынап тұздарынан Hg<sub>2</sub>Cl<sub>2</sub> ([[каломель]]) дәрі ретінде, HgCl<sub>2</sub> ([[алмас]]) дезинфекция ісінде пайдаланылады. Металл сынап NaOH, Cl<sub>2</sub> өндіруде катализатор ретінде және радиотехникада, т.б. қолданылады. Сынап кен орындары [[Орталық Қазақстан|Орталық Қазақстанда]] ([[Успен]]), [[Солтүстік Қазақстан|Солтүстік Қазақстанда]] ([[Торғай]]) орналасқан. |
|||
<ref>[[Қазақ энциклопедиясы |”Қазақ энциклопедиясы”]], 8 том</ref> |
|||
<table style="border-collapse: collapse;" cellspacing="0" cellpadding="0" border="1" align="center"><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>'''Температура °С'''</p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>ρ, '''10<sup>3</sup> кг/м<sup>3</sup>'''</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>'''Температура °С'''</p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>ρ, '''10<sup>3</sup> кг/м<sup>3</sup>'''</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>0 ''' '''</p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,5951''' '''</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>50 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>13,4723</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>5 </p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,5827</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>55 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>13,4601</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>10 </p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,5704</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>60 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>13,4480</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>15 </p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,5580</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>65 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>13,4358</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>20 </p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,5457</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>70 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>13,4237</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>25 </p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,5335</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>75 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>13,4116</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>30 </p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,5212</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>80 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>13,3995</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>35 </p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,5090</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>90 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>13,3753</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>40 </p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,4967</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>100 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>13.3514</p></td></tr><tr><td width="93" valign="top"> |
|||
<p>45 </p></td><td width="94" valign="top"> |
|||
<p>13,4845</p></td><td width="99" valign="top"> |
|||
<p>300 </p></td><td width="121" valign="top"> |
|||
<p>12,875</p></td></tr></table> |
|||
==Пайдаланған әдебиет== |
|||
<references/> |
|||
{{stub}} |
|||
{{wikify}} |
|||
[[Санат:Химиялық элементтер]] |
|||
[[af:Kwik]] |
|||
[[an:Mercurio (elemento)]] |
|||
[[ar:زئبق]] |
|||
[[arz:زيبق]] |
|||
[[ast:Mercuriu (elementu)]] |
|||
[[az:Civə]] |
|||
[[bcl:Asugi]] |
|||
[[be:Ртуць]] |
|||
[[bg:Живак]] |
|||
[[bn:পারদ (মৌল)]] |
|||
[[bs:Živa]] |
|||
[[ca:Mercuri (element)]] |
|||
[[co:Argentuvivu]] |
|||
[[cs:Rtuť]] |
|||
[[cv:Ртуть]] |
|||
[[cy:Mercwri]] |
|||
[[da:Kviksølv]] |
|||
[[de:Quecksilber]] |
|||
[[el:Υδράργυρος]] |
|||
[[en:Mercury (element)]] |
|||
[[eo:Hidrargo]] |
|||
[[es:Mercurio (elemento)]] |
|||
[[et:Elavhõbe]] |
|||
[[eu:Merkurio (elementua)]] |
|||
[[fa:جیوه]] |
|||
[[fi:Elohopea]] |
|||
[[fr:Mercure (chimie)]] |
|||
[[fur:Mercuri (element)]] |
|||
[[ga:Mearcair (airgead beo)]] |
|||
[[gl:Mercurio (elemento)]] |
|||
[[gv:Mercur]] |
|||
[[hak:Kúng]] |
|||
[[he:כספית]] |
|||
[[hif:Mercury (element)]] |
|||
[[hr:Živa]] |
|||
[[ht:Mèki (eleman chimik)]] |
|||
[[hu:Higany]] |
|||
[[hy:Սնդիկ]] |
|||
[[id:Raksa]] |
|||
[[io:Merkurio]] |
|||
[[is:Kvikasilfur]] |
|||
[[it:Mercurio (elemento)]] |
|||
[[ja:水銀]] |
|||
[[jbo:margu]] |
|||
[[ka:ვერცხლისწყალი]] |
|||
[[kn:ಪಾದರಸ]] |
|||
[[ko:수은]] |
|||
[[koi:Ртуть]] |
|||
[[ku:Zîbeq]] |
|||
[[kv:Тюрк]] |
|||
[[la:Hydrargyrum]] |
|||
[[lb:Quecksëlwer]] |
|||
[[lbe:Хьюму муси]] |
|||
[[lij:Mercuio (elemento)]] |
|||
[[lt:Gyvsidabris]] |
|||
[[lv:Dzīvsudrabs]] |
|||
[[mhr:Майдар]] |
|||
[[mi:Konuoi]] |
|||
[[mk:Жива]] |
|||
[[ml:രസം (മൂലകം)]] |
|||
[[mr:पारा]] |
|||
[[mrj:Ртуть]] |
|||
[[ms:Raksa]] |
|||
[[myv:Эрексия]] |
|||
[[nah:Yōliamochitl]] |
|||
[[nds:Quecksülver]] |
|||
[[nl:Kwik]] |
|||
[[nn:Kvikksølv]] |
|||
[[no:Kvikksølv]] |
|||
[[nv:Béésh Tózháanii]] |
|||
[[oc:Mercuri (element)]] |
|||
[[pa:ਪਾਰਾ]] |
|||
[[pl:Rtęć]] |
|||
[[pnb:پارہ]] |
|||
[[ps:پاره]] |
|||
[[pt:Mercúrio (elemento químico)]] |
|||
[[qu:Yaku qullqi]] |
|||
[[ro:Mercur (element)]] |
|||
[[ru:Ртуть]] |
|||
[[scn:Mercuriu (elementu chìmicu)]] |
|||
[[sco:Mercur (element)]] |
|||
[[sh:Živa]] |
|||
[[simple:Mercury (element)]] |
|||
[[sk:Ortuť]] |
|||
[[sl:Živo srebro]] |
|||
[[sr:Жива]] |
|||
[[stq:Kwäksäälwer]] |
|||
[[su:Cai raksa]] |
|||
[[sv:Kvicksilver]] |
|||
[[sw:Zebaki]] |
|||
[[szl:Żywe strzybło]] |
|||
[[ta:பாதரசம்]] |
|||
[[th:ปรอท]] |
|||
[[tl:Asoge]] |
|||
[[tr:Cıva]] |
|||
[[uk:Ртуть]] |
|||
[[ur:پارہ]] |
|||
[[vi:Thủy ngân]] |
|||
[[war:Asoge]] |
|||
[[xal:Мөңгүсн]] |
|||
[[yi:קוועקזילבער]] |
|||
[[yo:Mercury (element)]] |
|||
[[zh:汞]] |
|||
[[zh-min-nan:Chúi-gîn]] |
|||
[[zh-yue:水銀]] |
|||
12:17, 2011 ж. маусымның 22 кезіндегі нұсқа
.svg)
Сынап (Hydrargyrum), Hg – элементтердің периодтық жүйесінің ҚҚ тобындағы химиялық элемент, ат. н. 80, ат. м. 200,59. Табиғатта 7 тұрақты изотопы бар, олардың ең көп тарағандары Hg200 (23,13%) және Hg202 (29,8%) Радиоактивті изотоптары жасанды жолмен алынған.
Бұдан 2000 жылдай бұрын Үндістан, Қытай, т.б. елдерде бояу, дәрі және косметик. зат ретінде сынап минералы – киноварь (HgS) қолданылған. Грек дәрігері Диоскорид (б.э. 1 ғасырда) киноварьды темір ыдыста қыздырып, оның ақ буын “сұйық күміс” деп атаған. Алғаш қатты сынапты И.Браун мен М.Ломоносов алған (1759).
Табиғатта бос күйінде сирек, көбіне суда еріген және газ қалпында кездеседі. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 4,510–6%, шашыранды элемент. Белгілі 35 минералының ішіндегі өндіріс үшін маңыздылары: киноварь, метацианобарит, ливингстонит. Бөлме темп-расында сұйық күйде болатын жалғыз металл; жарқылдаған күміс түсті ақ, ромбылық сингонияда кристалданады, буы улы, тығыздығы 13,52 г/см3 (20%-та), балқу t –38,89С, қайнау t 357,25
Сынап Химиялық активтігі төмен, тотығу дәрежелері +1 және +2. Оттекпен әрекеттесіп екі түрлі оксид түзеді (Hg2O, HgO). Патша арағы, HNO3, ыстық H2SO4-терде ериді. Металдармен амальгама түзеді. Сынапты HgS-ті күйдіру арқылы немесе оны Na2S-те ерітіп, ерітіндіде түзілген Na2[HgS2]-ге Al-мен әсер етіп алады. Сынап тұздарынан Hg2Cl2 (каломель) дәрі ретінде, HgCl2 (алмас) дезинфекция ісінде пайдаланылады. Металл сынап NaOH, Cl2 өндіруде катализатор ретінде және радиотехникада, т.б. қолданылады. Сынап кен орындары Орталық Қазақстанда (Успен), Солтүстік Қазақстанда (Торғай) орналасқан. [1]
|
Температура °С |
ρ, 103 кг/м3 |
Температура °С |
ρ, 103 кг/м3 |
|
0 |
13,5951 |
50 |
13,4723 |
|
5 |
13,5827 |
55 |
13,4601 |
|
10 |
13,5704 |
60 |
13,4480 |
|
15 |
13,5580 |
65 |
13,4358 |
|
20 |
13,5457 |
70 |
13,4237 |
|
25 |
13,5335 |
75 |
13,4116 |
|
30 |
13,5212 |
80 |
13,3995 |
|
35 |
13,5090 |
90 |
13,3753 |
|
40 |
13,4967 |
100 |
13.3514 |
|
45 |
13,4845 |
300 |
12,875 |
Пайдаланған әдебиет
- ↑ ”Қазақ энциклопедиясы”, 8 том
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |