Нүкіс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Навигацияға өту
Іздеуге өту
Content deleted Content added
Мәлімет қостым Тег: Reverted Mobile edit Mobile web edit |
ш Дәулет Бұқпанов (т) өңдемелерінен Batyrbek.kz соңғы нұсқасына қайтарды Тег: Rollback |
||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
'''Нүкіс''' – [[Қарақалпақстан |Қарақалпақстан Республикасы]]ның астанасы. Халқы |
'''Нүкіс''' – [[Қарақалпақстан |Қарақалпақстан Республикасы]]ның астанасы. Халқы 191 мың (1996). |
||
Тарихы |
|||
Нукус қаласы ежелгі Шурча қонысының орнына салынған. Археологтардың айтуынша, қоныс біздің эрамызға дейінгі 4 ғасырда пайда болған. NS. IV ғасырға дейін өмір сүрді. NS. |
|||
Қазіргі кезде оның іздерін зерттеу қиын (қазір бұл жерде зират бар), алайда, қолда бар мәліметтерге сәйкес, бұл елді мекен ежелгі Хорезм мемлекетінің шекарасын жабатын қорғаныс құрылыстарының бірі болған деп айтуға болады. , сонымен қатар Әмудария бойындағы су жолын бақылады. |
|||
ХІХ ғасырдың 60 -шы жылдары бұл жерде Нүкіс ауылы пайда болды (қарақалпақ. Нөкис - қарақалпақ тайпаларының бірінің атауы, Моңғолия Нохос руының атынан шыққан). |
|||
Әскери бекініс ретінде Нукус туралы алғашқы ескертулер XII ғасырға жатады, бірақ бұл алғашқы құрылымдар сақталмаған. |
|||
Бекініс 1874 жылы қайта құрылды, қазіргі Тұрткүл (бұрынғы Петроалександровск) Ресей империясының Сырдария облысы Әмудария бөлімінің орталығы болды және Түркістан Әмудария бөлімінің бастығының резиденциясы болды. әскери округ. |
|||
Және бұл бекініс ұзаққа созылмады - 1907 жылы ол қайта салынды (қалдықтары бүгінгі күнге дейін сақталған). Дәл осы 1874 жылы мұнда Гидрометеорологиялық станция салынды, ол Әмударияның төменгі ағысындағы осындай бірінші және жалғыз станция болды. |
|||
Қаланың соңғы тарихы соншалықты оқиғалы емес. 1887 жылы бекіністе тұратын халық үшін екі жылдай жұмыс істеген мектеп ашылғаны белгілі. Аурухана бір уақытта ашылды. |
|||
Бастапқыда бекіністің халқын қарақалпақтар құрады, олардың негізгі кәсібі егіншілік пен мал шаруашылығы болды (ер адамдар қосымша аңшылықпен айналысқан). Біртіндеп басқа халықтардың өкілдері қалаға көше бастады. |
|||
Қарақалпақ өлкесі өзінің ұлттық мәртебесін алып, Әмудария облысы оған кіргеннен кейін, Төрткүл облыстың басты қаласына айналды. Бірақ ол облыс орталығының критерийлеріне толық сәйкес келмеді. |
|||
Сонымен қатар, Амудария қаланы шайып кетеді деген қауіп әрқашан болды, өйткені ол өзенге жақын жерде орналасқан (оларды 12 км ғана бөлді). |
|||
Үкімет алдында облыс орталығын қауіпсіз жерге көшіру мәселесі тұрды, ал Нукус, айтпақшы, сәті түсті - 1930 жылы 2 қарашада билік бұл қаланы Қарақалпақстан астанасы етуге шешім қабылдады. |
|||
Әр түрлі мақұлдау мен дайындық шараларына бір жарым жыл уақыт кетті, ал 1932 жылдың 1 сәуірінен бастап Нукус тұрғындары өз қаласын астана деп атай алады. |
|||
Кеңес жылдарында Нукус маңында зертхана мен сынақ полигоны болды, онда, атап айтқанда, жүйке-паралитикалық «Новичок» улы заты сыналды. Объект 1990 жылдары АҚШ күштерімен жойылды [2] [3]. |
|||
Өзбекстан Президентиниң 2003 -жыл 11 -сентябрьдағы жарлығымен Қарақалпақстан астанасы Дустлик орденімен марапатланды [4] [5]. |
|||
Нукус марапатталды: |
|||
«Біздің еліміздің экономикалық және әлеуметтік дамуына лайықты үлес қосқаны үшін, қиын экологиялық жағдайда өмірдің көптеген салаларында жоғары нәтижелерге қол жеткізгені үшін, қала тұрғындарының барлық ұлттар мен ұлыстар арасындағы достық пен келісімді нығайтудағы үлкен жұмысы. біздің елде тұрып, ұлттық құндылықтарды мұқият сақтау мен байыту, жас ұрпақты Отанға деген сүйіспеншілік пен адалдық рухында және 70 жылдық мерейтойға байланысты тәрбиелеу. |
|||
== Географиялық орналасуы == |
== Географиялық орналасуы == |
||
11:29, 2021 ж. тамыздың 16 кезіндегі нұсқа
Нүкіс – Қарақалпақстан Республикасының астанасы. Халқы 191 мың (1996).
Географиялық орналасуы
Нүкіс қаласы Қарақалпақстанның орталығынада, Ташкент қаласына 800 км солтүстік-батыста орналасқан. Әмудария өзенінің оң жағасында, теңіз деңгейінен 76 м биіктікте орналасқан. Оңтүстік мен шығысында Қызылқұм шөлімен, солтүстікнде Әмудария өзенімен шектеседі. Қаланы Қызкеткен каналы кесіп өтеді.
Тарихы
- 1932 жылдан қала мәртебесі берілген. Нүкіс Хожейлі темір жолы бекетінен 38 км жерде.
- 19 ғ-дың 60-жылдарында қазіргі Нүкістің орнында Нүкіс ауылы болды.
- 1873 жылы Қарақалпақтар Ресей құрамына кіргеннен кейін Нүкісте Әмудариядағы су жүйесін бақылайтын гидрол. обсерватория құрылды.
- 1877 жылы Нүкісте бірінші орыс-түзем мектебі ашылды.
- 1930 жылы 12 қарашада Қарақалпақстан өлкелік партия комитетінің өткен бюро кеңесінде Нүкіс ауылын республика орталығына айналдыру туралы шешім қабылданды. Бұған дейін Төрткүл қаласы астана саналатын.
- 1932 жылы жаңа астананың құрылысы басталды.
- 1939 жылы республика мекемелер Нүкіске көшірілді. Нүкісте 1934 жылы педогогикалық институты ашылды.
- 1959 жылы Өзбекстан ғылым академиясының қарақалпақ бөлімшесі ашылды
- 1976 жылы Қарақалпақ мемлекеттік университеті ашылды. Нүкісте Ташкент ауылшаруышылық университетінің, педиатрия мен политехникалық институтардың бөлімшелері, бірнеше колледж жұмыс істейді. Онда хим. комб., құрылыс материалдары (кірпіш, гранит-мәрмәр з-ты) мен тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары, киіз комбинаты, жиһаз ф-касы, 2 театр, өнер, тарихи-өлкетану музейлері бар.[1]
Тұрғындар саны
| Жыл | 1939 | 1959 | 1974 | 1991 | 1999 | 2010 | 2018 |
| Тұрғындар, мың адам |
10 | 39 | 88 | 180 [2] | 199 | 271,4 | 312,1[3] |
Ауа-райы
- Шілдедегі орташа температурасы 27,1°С, қаңтарда –7°С.
Дереккөздер
- ↑ Узбекистон Республикаси. Энциклопедия, Таш., 1997
- ↑ «Современный толковый словарь»: изд. «Большая Советская Энциклопедия», 1997
- ↑ Число постоянных жителей в Республике Каракалпакстан на 1 января 2018 года
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |