Ауксиндер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ
Қатені түзедім
Тег: Mobile edit Mobile web edit
 
2-жол: 2-жол:
[[Сурет:4-Cl-IAA.svg|thumb|150 px|4-Хлориндолил-3-сірке қышқылы]]
[[Сурет:4-Cl-IAA.svg|thumb|150 px|4-Хлориндолил-3-сірке қышқылы]]
[[Сурет:Indole-3-butyric acid.svg|thumb|150 px|Индолил-3-май қышқылы]]
[[Сурет:Indole-3-butyric acid.svg|thumb|150 px|Индолил-3-май қышқылы]]
'''Ауксиндер ''' ({{lang-grc|αὔξω}}  – "өсемін") – өсімдік [[жасуша]]ларында түзілетін [[физиология]]лық маңызы зор, өсу процестеріне демеу болатын өсімдіктер [[гормон]]дары, индол туындылары. А. жасанды және табиғи жолмен түзіледі. Ауксин өркендердің ұштарында, жапырақтарда және тұөым жарнақтарында, өсіп келе жатқан ұрықта түзіледі. Өсімдік тозағында да ауксин кездеседі. Жасанды А. – өсімдік өсіру тәжірибесінде қолданылатын [[кристал]]ды заттардан ([[мыс]]., [[индолил]] май [[қышқыл]]ы, нафтил-сірке қышқылы, т.б.) алынады. Табиғи А. барлық жоғ. және төм. сатыдағы өсімдіктердің көпшілігінде, сондай-ақ [[бактерия]]ларда түзіледі. Олар өсіп келе жатқан өркендердің ұштарында, тұқымда, тұқымжарнақта пайда болып, жасушалардың созылуын, сабақтың, [[жапырақ]]тардың, [[тамыр]] кесінділерінің өсуін, олардың иілгіштік қасиеттерінің пайда болуын тудырады, қалемшелердің тамырлану қарқынын тездетеді. А. әсерінен қышқылданған [[клетка]] қабығы жұмсарып, оның құрамындағы [[целлюлоза]] және пектиндік [[полимер]]лері үзіліп, қасиеті өзгереді. Бұл ішкі (тургорлық) қысымның әсерінен өсіп келе жатқан жасушаның созылуын жеңілдетеді. А. қоректік ортада өскен өсімдік ұлпасында (каллус) және қалемшелерде қосалқы тамырлардың пайда болуына ықпал ететіндіктен көбеюі жеделдейді. А. мен өсімдік гормондары ([[цитокинин]]дердің) біріккен үйлесімді әсері жасанды ортада өскен жасуша [[ұлпа]]ларының жіктелуін және тамыр түзілуін қамтамасыз етеді. А. ш-нда А. қалемшелерді тамырландыру, түйіндер мен [[жеміс]]тердің ерте үзіліп түспеуі үшін және [[гербицид]] ретінде қолданылады<ref>Қазақ Совет энциклопедиясы/Бас редакторы М.Қ.Қаратаев - Алматы, 1972, 1 том</ref>.
'''Ауксиндер ''' ({{lang-grc|αὔξω}}  – "өсемін") – өсімдік [[жасуша]]ларында түзілетін [[физиология]]лық маңызы зор, өсу процестеріне демеу болатын өсімдіктер [[гормон]]дары, индол туындылары. А. жасанды және табиғи жолмен түзіледі. Ауксин өркендердің ұштарында, жапырақтарда және тұқым жарнақтарында, өсіп келе жатқан ұрықта түзіледі. Өсімдік тозағында да ауксин кездеседі. Жасанды А. – өсімдік өсіру тәжірибесінде қолданылатын [[кристал]]ды заттардан ([[мыс]]., [[индолил]] май [[қышқыл]]ы, нафтил-сірке қышқылы, т.б.) алынады. Табиғи А. барлық жоғ. және төм. сатыдағы өсімдіктердің көпшілігінде, сондай-ақ [[бактерия]]ларда түзіледі. Олар өсіп келе жатқан өркендердің ұштарында, тұқымда, тұқымжарнақта пайда болып, жасушалардың созылуын, сабақтың, [[жапырақ]]тардың, [[тамыр]] кесінділерінің өсуін, олардың иілгіштік қасиеттерінің пайда болуын тудырады, қалемшелердің тамырлану қарқынын тездетеді. А. әсерінен қышқылданған [[клетка]] қабығы жұмсарып, оның құрамындағы [[целлюлоза]] және пектиндік [[полимер]]лері үзіліп, қасиеті өзгереді. Бұл ішкі (тургорлық) қысымның әсерінен өсіп келе жатқан жасушаның созылуын жеңілдетеді. А. қоректік ортада өскен өсімдік ұлпасында (каллус) және қалемшелерде қосалқы тамырлардың пайда болуына ықпал ететіндіктен көбеюі жеделдейді. А. мен өсімдік гормондары ([[цитокинин]]дердің) біріккен үйлесімді әсері жасанды ортада өскен жасуша [[ұлпа]]ларының жіктелуін және тамыр түзілуін қамтамасыз етеді. А. ш-нда А. қалемшелерді тамырландыру, түйіндер мен [[жеміс]]тердің ерте үзіліп түспеуі үшін және [[гербицид]] ретінде қолданылады<ref>Қазақ Совет энциклопедиясы/Бас редакторы М.Қ.Қаратаев - Алматы, 1972, 1 том</ref>.


== Ауксин ашылу тарихы ==
== Ауксин ашылу тарихы ==

11:20, 2022 ж. қаңтардың 24 кезіндегі соңғы нұсқа

Индолил-3-сірке қышқылы (гетероауксин)
4-Хлориндолил-3-сірке қышқылы
Индолил-3-май қышқылы

Ауксиндер (көне грекше: αὔξω  – "өсемін") – өсімдік жасушаларында түзілетін физиологиялық маңызы зор, өсу процестеріне демеу болатын өсімдіктер гормондары, индол туындылары. А. жасанды және табиғи жолмен түзіледі. Ауксин өркендердің ұштарында, жапырақтарда және тұқым жарнақтарында, өсіп келе жатқан ұрықта түзіледі. Өсімдік тозағында да ауксин кездеседі. Жасанды А. – өсімдік өсіру тәжірибесінде қолданылатын кристалды заттардан (мыс., индолил май қышқылы, нафтил-сірке қышқылы, т.б.) алынады. Табиғи А. барлық жоғ. және төм. сатыдағы өсімдіктердің көпшілігінде, сондай-ақ бактерияларда түзіледі. Олар өсіп келе жатқан өркендердің ұштарында, тұқымда, тұқымжарнақта пайда болып, жасушалардың созылуын, сабақтың, жапырақтардың, тамыр кесінділерінің өсуін, олардың иілгіштік қасиеттерінің пайда болуын тудырады, қалемшелердің тамырлану қарқынын тездетеді. А. әсерінен қышқылданған клетка қабығы жұмсарып, оның құрамындағы целлюлоза және пектиндік полимерлері үзіліп, қасиеті өзгереді. Бұл ішкі (тургорлық) қысымның әсерінен өсіп келе жатқан жасушаның созылуын жеңілдетеді. А. қоректік ортада өскен өсімдік ұлпасында (каллус) және қалемшелерде қосалқы тамырлардың пайда болуына ықпал ететіндіктен көбеюі жеделдейді. А. мен өсімдік гормондары (цитокининдердің) біріккен үйлесімді әсері жасанды ортада өскен жасуша ұлпаларының жіктелуін және тамыр түзілуін қамтамасыз етеді. А. ш-нда А. қалемшелерді тамырландыру, түйіндер мен жемістердің ерте үзіліп түспеуі үшін және гербицид ретінде қолданылады[1].

Ауксин ашылу тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Фототропизм жұмысын басқаратын және реттейтін заттың болуы туралы алғашқы болжамды Чарльз Дарвин «Өсімдіктердің қозғалу қабілеті туралы» (1880) еңбегінде ұсынды. Дарвин сабақтың әр түрлі бөліктерін көлеңкелеу тәжірибелері арқылы өсімдіктің гипотетикалық өсуін реттейтін затты анықтап, оны ауксин деп атаған. Ч.Дарвин ауксиннің өсімдіктің апексінде синтезделіп, жер үсті бөлігінде полярлы (жоғарыдан төмен) бағыты бойынша қозғалатыны туралы қорытынды жасады. 1931 жылы адам зәрінен, өсімдіктерде сабақтың майысуын тудыратын зат бөлініп алынды; бұл зат индолацетикалық қышқыл (IAA) болып шықты; ИЛҚ көп ұзамай өсімдік және саңырауқұлақ ұлпаларынан да шығарылған болатын. ИЛҚ өзінің табиғаты бойынша триптофан аминқышқылының туындысы болып табылады. ИЛҚ әр түрлі өсімдік түрлерінің тіндеріндегі барлық ауксиндердің 80-95% құрайтын негізгі табиғи ауксин болып табылады. Басқа табиғи ауксиндердің барлығы (индолбутир қышқылы, хлориндолилацет қышқылы) химиялық формуласы бойынша ИЛҚ-ға жақын және оның шығу тегімен байланысты.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Қазақ Совет энциклопедиясы/Бас редакторы М.Қ.Қаратаев - Алматы, 1972, 1 том