Сүргілеу: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
Жаңа бетте: thumb| '''Сүргілеу''' (Строгание) - дайындама мен аспаптың салыстырмалы алға, артқа қозғ...
 
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол: 1-жол:
[[Сурет:Kanna2.gif| thumb|]]
[[Сурет:Kanna2.gif| thumb|]]
'''Сүргілеу'''— [[Ағаш ісмерлігі|ағаш ісмерлігіндегі]] басты жұмыстың бірі. Сүргілеуді жоңғы сүргі (дөрекілеу өңдеу), кәдімгі сүргі (алғашқы және таза өңдеу), жұқа сүргі (ұзынша детальдарды соңғы рет өңдеу) және тегістегіш сүргі (соңғы тазалау) сияқты аспаптар арқылы жүргізеді. Әр түрлі формалары айшықты бұйымдарды сүргілеуге арнаулы сүргілер пайдаланылады. Үй жағдайында жоңғы сүргі мен шағындау сүргі ұстаса жеткілікті, тіпті болмаған жағдайда кәдімгі қарапайым сүргі болса да жарайды. Сүргілер ағаш және [[металл]] корпусты болып келеді.
'''Сүргілеу''' (Строгание) - дайындама мен аспаптың салыстырмалы алға, артқа қозғалуы кезінде түзусызықты тістермен жазықтықтар мен фасонды беттерді өндеу процесі.<ref> Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:
==Ағаш сүргі==
Ағаш сүргінің қол тірегіші және ортасында ойығы, металл пышағы, пышақты қозғалмайтындай етіп бекітіп тұратын сынасы болады. [[Пышақ|Пышақтың]] ұшы сүргілен 0,5— 0,8 мм шығыңқырап тұрғаны дұрыс. Көбінесе өңделетін [[Ағаш|ағаштың]] құрамына және сүргілеу сапасына қарай көз мөлшерімен белгіленеді. Егер пышақ тым шығыңқырап тұрса, ол ағашқа бірден қауып, сүргіні жүргізбейді. Керісінше, пышақ жүзі тым аз шығарылса, сүргілеудің сапасы жақсы болғанмен, процесс тым ұзаққа созылады. Пышақ жүзінің мөлшерін реттеу үшін еынаны [[Балға|балғамен]] ұрып босатыл, белгілі мөлшерге келтіргеннен кейін қайта бекітеді. Пышақтың жүзі біркелкі шыққаны жөн, қисық болса ағаш беті жолақтанып қалады.
==Металл сүргі==
Металл сүргілердің пышағы [[металл]] сыналардың көмегімен реттегіш [[винт]] арқылы бекітіледі. Ағаттық бойымен сүргіш түзу ұстап, оған онша көп салмақ түсірмей жайлап сүргілеген жөн. Өңдейтін деталь қозғалмауы үшін оны бір нәрсеге тіреп немесе верстак болмаған жағдайда, ас столына орнатылған бекіткішке орнықтыру керек. Атқарылатын жұмыс мөлшері аз болғанда еденге қойып, плинтусқа тірел сүргілеуге де болады. Сүргілеу барысында пышақ жүзі мұқалады. Оны үй жағдайында электр қайрақтық көмегінсіз қайрау өте қиын болса да ептеп жүзін шығаруға әбден болады. Сүргі пышағының жүзін майда қайрақпен шығарады. Пышақ жақсы қайралуы үшін жүзіне минеральды май жарады немесе қайрақты сулап отырады. «Майланған» пышақты керосинмен сүртеді. [[Қайрақ|Қайраққа]] салмақ түсірмей баяу және біртегіс қайраған жөн.
==Пайдалану тәртібі==
Пышақтың жүзі қиғаш жағын қайрайды және қайрап болған соң екінші жағын 2—3 рет жайып алған дұрыс, сонда жүзі аумай, дұрыс шығады. Ұяшық, саңылау т. б. тесіктерді жасау үшін қашау мен шапқы пайдаланылады. Олардың жүзін әр түрлі етіп шығарады: әдетте қашауды жүзінің ені тесіктің көлеміне сәйкес болатындай етіп таңдайды. Бұл ретте қашау мен шапқы сауда орындарына жүзі шығарылмаған күйде түсетінін ұмытпаған жөн. Сондықтан пайдаланбас бұрын мұқият түрде аспаптың жүзін шығару керек. Олардың жүзін сүргінің жүзін шығарғандай етіп қайрайды. Қашау мен шайқылық жүзі қаншалықты дұрыс шығарылғанын былайша анықтайды: тәжірибе үшін керексіз ағашты қашайды, егер тесіктің қабырғасы тегіс болса — жүзінің дұрыс, ал кедір-бұдырлы болса — жүзінің теріс болғаны. Мұндай жағдайда аспайтын жүзін қайта шығару керек. Үңгу кезінде белгіленген жерден 1—2 мм ішке-рілеу алып, бірте-бірге керекті мөлшерге жақындата қашаған жөн. Сонда саңылаулы жоңқалан тазарта өңдегенде бастапқы белгіленген мөлшерге дәл келетін болады. Саңылау жасалғаннан кейін оның аузын тегістейді. Егер ағаттық екінші жағынан тесіл шығатындай саңылау жасау қажет болса, онда екі жағынан бір-біріне қарама-қарсы бағытта қашаған дұрыс. Сонда саңылаудың екі жақтағы аузы да біртегіс болып шығады. Қашау кезінде (әсіресе тұтас тескенде) өңделетін детальдың астына ағаш кесіндісін немесе [[Фанера|фанера]] қойған жөн, сонда жұмыс істейтін столдың беті бүлінбейді.


<ref> Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:
Машинажасау.
Машинажасау.
— Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6</ref>
— Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6</ref>
11-жол: 20-жол:
{{Stub}}
{{Stub}}
{{wikify}}
{{wikify}}

[[ru:Строгание]]
[[ru:Строгание]]
[[en:Planer_(metalworking)]]
[[en:Planer_(metalworking)]]

16:16, 2011 ж. шілденің 31 кезіндегі нұсқа

Сүргілеуағаш ісмерлігіндегі басты жұмыстың бірі. Сүргілеуді жоңғы сүргі (дөрекілеу өңдеу), кәдімгі сүргі (алғашқы және таза өңдеу), жұқа сүргі (ұзынша детальдарды соңғы рет өңдеу) және тегістегіш сүргі (соңғы тазалау) сияқты аспаптар арқылы жүргізеді. Әр түрлі формалары айшықты бұйымдарды сүргілеуге арнаулы сүргілер пайдаланылады. Үй жағдайында жоңғы сүргі мен шағындау сүргі ұстаса жеткілікті, тіпті болмаған жағдайда кәдімгі қарапайым сүргі болса да жарайды. Сүргілер ағаш және металл корпусты болып келеді.

Ағаш сүргі

Ағаш сүргінің қол тірегіші және ортасында ойығы, металл пышағы, пышақты қозғалмайтындай етіп бекітіп тұратын сынасы болады. Пышақтың ұшы сүргілен 0,5— 0,8 мм шығыңқырап тұрғаны дұрыс. Көбінесе өңделетін ағаштың құрамына және сүргілеу сапасына қарай көз мөлшерімен белгіленеді. Егер пышақ тым шығыңқырап тұрса, ол ағашқа бірден қауып, сүргіні жүргізбейді. Керісінше, пышақ жүзі тым аз шығарылса, сүргілеудің сапасы жақсы болғанмен, процесс тым ұзаққа созылады. Пышақ жүзінің мөлшерін реттеу үшін еынаны балғамен ұрып босатыл, белгілі мөлшерге келтіргеннен кейін қайта бекітеді. Пышақтың жүзі біркелкі шыққаны жөн, қисық болса ағаш беті жолақтанып қалады.

Металл сүргі

Металл сүргілердің пышағы металл сыналардың көмегімен реттегіш винт арқылы бекітіледі. Ағаттық бойымен сүргіш түзу ұстап, оған онша көп салмақ түсірмей жайлап сүргілеген жөн. Өңдейтін деталь қозғалмауы үшін оны бір нәрсеге тіреп немесе верстак болмаған жағдайда, ас столына орнатылған бекіткішке орнықтыру керек. Атқарылатын жұмыс мөлшері аз болғанда еденге қойып, плинтусқа тірел сүргілеуге де болады. Сүргілеу барысында пышақ жүзі мұқалады. Оны үй жағдайында электр қайрақтық көмегінсіз қайрау өте қиын болса да ептеп жүзін шығаруға әбден болады. Сүргі пышағының жүзін майда қайрақпен шығарады. Пышақ жақсы қайралуы үшін жүзіне минеральды май жарады немесе қайрақты сулап отырады. «Майланған» пышақты керосинмен сүртеді. Қайраққа салмақ түсірмей баяу және біртегіс қайраған жөн.

Пайдалану тәртібі

Пышақтың жүзі қиғаш жағын қайрайды және қайрап болған соң екінші жағын 2—3 рет жайып алған дұрыс, сонда жүзі аумай, дұрыс шығады. Ұяшық, саңылау т. б. тесіктерді жасау үшін қашау мен шапқы пайдаланылады. Олардың жүзін әр түрлі етіп шығарады: әдетте қашауды жүзінің ені тесіктің көлеміне сәйкес болатындай етіп таңдайды. Бұл ретте қашау мен шапқы сауда орындарына жүзі шығарылмаған күйде түсетінін ұмытпаған жөн. Сондықтан пайдаланбас бұрын мұқият түрде аспаптың жүзін шығару керек. Олардың жүзін сүргінің жүзін шығарғандай етіп қайрайды. Қашау мен шайқылық жүзі қаншалықты дұрыс шығарылғанын былайша анықтайды: тәжірибе үшін керексіз ағашты қашайды, егер тесіктің қабырғасы тегіс болса — жүзінің дұрыс, ал кедір-бұдырлы болса — жүзінің теріс болғаны. Мұндай жағдайда аспайтын жүзін қайта шығару керек. Үңгу кезінде белгіленген жерден 1—2 мм ішке-рілеу алып, бірте-бірге керекті мөлшерге жақындата қашаған жөн. Сонда саңылаулы жоңқалан тазарта өңдегенде бастапқы белгіленген мөлшерге дәл келетін болады. Саңылау жасалғаннан кейін оның аузын тегістейді. Егер ағаттық екінші жағынан тесіл шығатындай саңылау жасау қажет болса, онда екі жағынан бір-біріне қарама-қарсы бағытта қашаған дұрыс. Сонда саңылаудың екі жақтағы аузы да біртегіс болып шығады. Қашау кезінде (әсіресе тұтас тескенде) өңделетін детальдың астына ағаш кесіндісін немесе фанера қойған жөн, сонда жұмыс істейтін столдың беті бүлінбейді.


[1]

Пайдаланған әдебиет

  1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6