Қыпшақ тілдері: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
ш «Alipbi.jpg» деген аластатылды, бұны Ортаққордың қатысушысы Adrignola жойған, себебі: Per commons:Commons:Deletion requests/File:Kip4ak.jpg.
ш {{Суретсіз мақала}} үлгісін үстедім
10-жол: 10-жол:
{{stub}}
{{stub}}
{{wikify}}
{{wikify}}
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:Тарих]]
[[Санат:Тарих]]

18:22, 2011 ж. желтоқсанның 7 кезіндегі нұсқа

Қыпшақ Тілі Тармағы

Қыпшақ Тілі Тармағы — орта ғасырда көне түркі тілдері негізінде қалыптасқан тілдер. Қыпшақ Тілі Тармағы өлі және тірі тілдер тобына бөлінеді. 1) Көне қыпшақ ескерткіштерінің тілі (Қыпшақ жазба ескерткіштері). Көне қыпшақ тілі Қимақтар мемлекеті тұсында туындап (9 — 11 ғасырлар), қазіргі тілдердің негізі болған. Моңғолдар үстемдігі тұсында ол тілде сөйлейтін ру-тайпалар ыдырады, Алтын Орда кезінде (13 — 15 ғасырлар) әдеби, ресми тіл ретінде қолданылып, кейін тұтастығынан тағы да айрылды. Сөйтіп, қазіргі Қыпшақ Тілі Тармағы. пайда болды. Қыпшақ тілі Осман түріктері тілінің диалектілеріне айналған. 2) Тірі Қыпшақ тілдерін үш топқа бөледі (Н.А. Баскаков): а) Қыпшақ-половецтер тармағы (қарайым, құмық, қарашай-балқар және қырым татарларының тілі); ә) бұлғар қыпшақтары тілі (татар, башқұрт); б) ноғай қыпшақтары тілі (ноғай, қарақалпақ, қазақ) Қыпшақ Тілі Тармағын ғалымдар Батыс (кейде солтүстік-батыс) түркі тілдеріне жатқызады.

Қыпшақ Тілі Тармағын геогр. орналасу тәртібіне қарай: 1) Каспий тобына жататындар (құман, яғни қарайым, қарашай-балқар, құмық, қырым татарларының тілі); 2) Орал тобына жататындар (башқұрт, Қазан татарларының тілі); 3) Арал-Каспий тобына жататындар (қазақ, қарақалпақ, ноғай, қырғыз) деп бөледі. Қыпшақ Тілі Тармағының басқа түркі тілдерінен айырмашылығы: а) дауыстылар саны 8 — 9 болады, ы, і, у, ү ерекше дыбыстары қолданылады; ә) ерін үндестігі сирек кездеседі (құлұн — құлын); б) созылыңқы дауыстылары жоқ; в) ғ, г дыбыстары мүлдем айтылмайды не у, й дыбыстарымен алмасады. (тағ>тау); г) сөз басында ұяң б, қатаң т, к, қ дыбыстары болады (болат, тіл — полат, діл); д) б дыбысының орнына м қолданылады (бен — мен); е) сөз басында й ~ ж ~ ж (дж) дыбыстары тұрақсыз келеді (йол — жол (джол); ж) кейбір қатаң дыбыстар ұяң айтылады: п>б, қ>ғ, к>г дауыстылар арасында спирант дыбыстарға айналады: п>у; б>у; қ>ғ; к>г.


Пайдаланған әдебиет

Қазақстан энциклопедиясы