Арналық су алу ғимараттары
Бөлек салынған арналық су алу ғимараты арна івінде орналастыратын су қабылдау бөлігінен, су агызатын құбыр немесе каналдан, екі бөлімді құдықтан, сонымен қатар сорап станциясынан тұрады
Мұндай жағдайда су қабылдағыштын су кіретін нүктесі өте темен орналасатындықтан, оларды жөндеу, тазалау жұмыстары қиынға соғады, сондықтан тұтынушыларды үздіксіз және сенімді іүрде сумен қамтамасыз ету оңайға түспейді. Әсіресе өзендегі су деңгейі артқанда қиындай түседі. Бұл кемшілікті түзету үшін суды жоғары деңгейден алатын қосымша терезе орнату қажет немесе "құрастырылған" су алатын ғимараттар тұрғызған жөн.
Жағалау аса биік болған жағдайда қосқыш қүбырды терең, ал кейде өте терең орнатуға тура келеді. Сондықтан, кейде су ағызу үшін сифондық әдіс қолданылады. Арналық су алу ғимараты сорап станциясымен біріктіріліп, арна ішінде салынған жағдайда су қабылдау бөлігі суды тікелей станцияға береді. Ғимараттарды осылайша құрастырып салу қымбатқа түседі, оны пайдалану қиындап кетеді. Сондықтан бұл е-діс аса жиі қолданылмайды.
Су қабылдау бөлігі - су басып туратын, баспайтын мезгіл бойынша ғана су басатын болып үшке бөлінеді. Бірінші кабылдау тобына жататындарды металдан жылжымалы етіп немесе темірбетоннан тұрақты тұрде жасауға болады.
Су қабылдағышты тағдағанда, оның әртүрлі шөгінді, қал- қынды заттарды, балықтарды ұстауға, қыстың күні мұз бітеліп қалмауына мән беру керек. Сол үшін олардың алдына тор көздер қойылады. Тор көздердің стержендері судың ағу бағытына қарай 135 градус етіп орнатылуы қажет. Сонда, тұрып қалған бөтен заттарды жуып тастауға ыңғайлы мүмкіндік туады. Стержендер арасындағы қуыс 30-100 мм етіп қабылданады. Кіре берістегі табалдырық биіктігі 0,5 м-ден кем болмағаны дұрыс. Бұл әдіс топырақ шегінділерін ұстап қалуға мүмкіндік береді. Егер шегінділер көлемі шектен асып кететін болса, онда су қабылдау тиегі жоғарырақ орналастырылады.
Су қабылдау тиектерінің қима ауданын барлық сораптардың бір мезгілде істеуіне сәйкес етіп анықтайды. Су сору жылдамдығы, су басып тұратын жағдайда, 0,1-0,3 м/с-ке тең етіп қабылданады. Балық қорғайтын тор көзі бар кезде ол 0,25 м/с-ке тең болуы керек. Егер өзендегі су ағысы 0,4 м/с-ке асса, онда сору жылдамдығы да 0,4 м/с-ке дейін көтеріледі, балық қорғайтын тор көздері қарастырылмайды. Мұз қатқан жағдайда су қабылдау тесігі жоғарыдан есептегенде 0,2 м төменде болуы керек.
Су қабылдау бөлігінің мезгілді су басатын баламасы су көліктерін жүргізуге және ағаш ағызуға кедергі жасайды, өзеннің гидравликалық рсжимін бұзады. Оның конструкциясы бірінші варианттан аса бөлек емес.
Судан шыгып орналасатын су қабылдағыштар су деңгейі ең жоғарғы мәніне жеткенде де көрініп тұрады. Ар- тықшылығы - су алу процесі тұрақты және сапалы атқарылады. I Іайдалануға ыңғайлы болғанымен, оны тұрғызуға көп қаражат жұмсалады. Өйткені бұл вариант жоғарғы өнімділікте жұмыс істейтін сорап етанциясына жалғанады. Су қабылдау тесіктері корпустың жан-жағында орналасады. Сондықтан, алатын су са- пасы басқапардан тәуір болады.
Өздігінен су ағатын тегеурінді құбырлар. Олардың қажеттілігі жоғарыдағы су жинайтын құдыққа өзеннен су жеткізу болып есептеледі. Жұмысы су деңгейінің өзгеруіне, қажетті су мөлшеріне аса тәуелді емес. Тек, су аз керек болса, олар асбесті- цсментті құбыр түрінде орналасады, ал жоғарғы өнімділікте - темірбетоннан жасалады. Су алу тиімді болу үшін құбырларды көлденең немесе ағар жағына қарай еңкіш етіп орналастырады. Жоғарғы құдыққа құяр жері су деңгейінен төмен болуы керек.
Өздігінен су агатын тегеурінсіз қубырлар. Су өнімділігі 5 м/с-тен жоғары болғанда және су деңгейінің өзгеруі мүмкін кезде қолданады. Су ағар қимасы шеңбер түрінде, төртбұрышты жоне овалды болуы мүмкін. Бұл варианттағы құбырлар да күдыққа қарай еңкіштеніп орналастырылады. Құбырдың аяқ жағы су деңгейінен 0,2 м-ге төмен жатады. Сифонды су беру құбырларын басқа су айдау баламалары экономикалық тұрғыдан тиімді болмаса қолданылады. Диаметрлері 1,4 м-ге дейін жасалынады, жағадағы құдыққа дейінгі орналасу еңістігі 0,001-ден кем болмауы керек. Сифондағы вакуум мөлшері 50-60 кПа-дан аспауы тиіс, ондағы жиналған ауа арнайы тесіктен сыртқа шығарылады. Сифонды құбырдың су ағу жылдамдығы 2 м/с-ге тең болса, ал басқа құбырларда оны 1,0-1,5 м/с аралығында қабылдау жеткілікті.
Құбырларды шөгінді тұрып қалудан сақтауға қанша әрекет жасағанмен де оны толығымен болдырмау мүмкін емес. Сондықтан оларды әр уақыт жуып отыру керек. Жуу үдістеріндегі ең кең қолданылатыны суды қайтара беру әдісі. Бұл әдіспен жуғанда өзі ағатын құбырға сораптың тегеурінді құбырынан су жіберіп, оны үлкен жылдамдықпен ағызу арқылы тұнбаларды жуып-шаяды. Ал құбыр қабырғасына жабысып қалған қақтарды жуу үшін гидропневматикалық әдісті қолданған тиімді. Үлкен диаметрлі құбырлардың әр жерінен тесіп, оның ішін арнайы механикалық құралдар көмегімен тазалайды. Егер құбырлар бір-біріне фланецпен жалғанған болса, онда оларды бөлектеп шаюға мүмкіндік туады. Құбырларды салу кезінде янгикоррозиялық изоляция жасайды. Сырт жағын ағаш рейкалармен қаптап, бекітеді. Астыңғы жағын отырмайтындай етіп данындайды.
Жағадағы су жинайтын құдық ғимаратпен бірге немесе болек тұрғызылуы мүмкін. Оның бір жағында су қабылдау болімі, екінші жағында су алу камерасы орналасады. Су беруді реттеу үшін арнайы ысырмалар қойылады. Құбырларды шаюға кажетті құралдармен жабдықталады. Су алу камерасында тор көздерге қапталған сеткалар болады. Олар - жалпақ және айналмалы түрде жасалынады. Құдық ішіндегі қалдық су көлемі сораптың 30-35 секундтық жұмыс істеуіне жеткілікті болуға тиіс.
Арналық су алу ғимараттарыныћ кемшілігі - құрылымы күрделі, тұрақты су алуды қамтамасыз ету қиын, су қабылдағышты тексеріп отыру оңай емес және су құбырлары тез лайлануы мүмкін. Сондықтан, мұндай типтегі ғимараттарды тек сорап станциясының қажетті су өнімділігі төмен және орташадан аспағанда ғана салу тиімді.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1. СУ АЛУ ҒИМАРАТТАРЫ ЖӘНЕ СОРАП СТАНЦИЯЛАРЫ
Ж.Қ. Қасымбеков
ҚР-ның Жоғары оқу орындарының қауымдастығы
УДК 556 (075)
ББК 31.5Я7
/Алматы 2011/ Қ45