Аршиндер

Аршиндер (өз атауы — аршишттиб), — Ресейдегі халық, Дағыстанның байырғы халқы, аварлар құрамындағы этникалық топ. Хатар өзенінің алабында тұрады. Жалпы саны 1 мыңнан асады (1992). 2010 жылғы халық санағы бойынша Ресейдегі саны 12 адамды құрайды.

Тілі

Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобының лезгин тармағына жатады. 2006 жылы бір топ орыс тіл мамандары авар кирилл әліпбиіне негізделген жазуды әзірледі. Арчиндер арасында лак және авар тілдері кең таралған.

Діні

Халық негізінен сунниттік исламды ұстанады.

Тарихы

Ұлттық бас киімдегі аршин әйелі, 1883 ж

Аршиндер туралы алғашқы мәліметтер 13-16 ғасырлар кезеңіне жататын Ширвандық Мұхаммед Рафидің тарихи шежіресінде айтылады. Профессор Э.Шиллинг бұрын аршиндер Дусрах (Риссиб) авар қоғамының құрамында болған, кейде олар Казикумух хандарына алым-салық төлеген деген пікірді алға тартты. 1813 жылы Дағыстан Ресейдің құрамына енген кезде тауар-ақша қатынастары жақсарып, сауда-экономикалық байланыстар кеңейе бастады. Кавказ соғысы оқиғаларынан халық зардап шекті. 1849 жылы генерал-адъютант Аргутинскийдің әскерлері таң ата Арчибке келіп, Шали ауылын егістік жерлерімен бірге өртеп жіберді. 1866 жылы Кавказда бейбіт заман басталғанда 600 арчин қалды. 1899 жылдан бастап аршиндер Дағыстан облысының Гунибск ауданының, 1921 жылдан Дағыстан АССР-інің құрамында болды.

Кәсібі

Аршиндердің негізгі кәсібі ежелден мал бағу, ірі қара, қой өсіру, егіншілік болды. Көктемде Дағыстан ойпатына мал айдауға тек ауқатты аршиндердің шамасы жететін. Олар «көш» ұйымдастырып, мал баққан ауылдастарын жұмысқа алды. Қыста малды фермаларда немесе олардың маңайында ұстады, жазда оларды альпілік жайылымдарға айдады, үйде тек бұзаулар мен сауын сиырлар қалды. Егістік жерлер өзен аңғарларында және тау беткейлерінде орналасты. Тұрмыстық құрал-саймандардың ішінен темір ұшы бар ағаштан соқа (рало), қырман, орақ, ағаш күрек пайдаланылды. Қолөнер түрлерінен жүннен кілем жасау, жүн тоқу, киім-кешек тігу, ағаш ою, ыдыс-аяқ, құрал-сайман, ыдыс жасау дамыған. Кейінірек басқа кәсіптер де тарады: аң аулау, ара өсіру.

Мәдениеті

Аршиндердің киімдері аварлардың киімдерімен көп ұқсастыққа ие. Костюмнің дәстүрлі элементтерінің ішінде ерлерде қой терісінен тігілген тон мен бас киімдерін сақталған, әйелдерде күміс әшекейлері бар бас киімі (чухта), ұзын тік шалбар және ашық түсті белдіктер бар. Ұлттық тағамдарда ұн және сүт тағамдары (ет пен көкөніс азырақ) басым. Хинкали (тұшпара түрі), ірімшік қосылған торттар, халва, т.б. бар.