Арыс ауданы
| Аудан | |
| Арыс ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Кіреді | |
| Әкімшілік орталығы | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Құрылған уақыты |
1928—1963, 1988 |
| Жер аумағы |
14,2 мың км² |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
25137 адам (1999) |
Арыс ауданы — 1928-1963 жылдары және 1988 жылдан бері болған Сырдария округі мен Қазақ КСР Оңтүстік Қазақстан облысының (1936 жылға дейін - Қазақ АКСР, 1991 жылдан - Қазақстан Республикасы) әкімшілік бөлінісі. Қазіргі уақытта Арыс қаласының ауылдық аймағын құрайды.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Арыс ауданы 1928 жылы 17 қаңтарда Қазақ АКСР-нің Сырдария округінің құрамында Сырдария губерниясының Шымкент уезінің бұрынғы Арыс болысы аумағында құрылды. Ишанбазар ауылы аудан орталығы болды.
1930 жылы 17 қаңтарда аудан орталығы Ишанбазардан Арысқа көшірілді. Сол жылы округтердің таратылуына байланысты аудан Қазақ АКСР-нің тікелей бағыныштылығына өтті.
1932 жылы 10 наурызда аудан жаңа Оңтүстік Қазақстан облысына бекітілді. Сол жылы 11 наурызда аудан орталығы - Арыс - жұмысшы ауыл мәртебесін алды[1].
1943 жылдың 8 қыркүйегінде аудан орталығы Темірлан ауылына көшірілді, бірақ 1952 жылы 3 сәуірде Арыс ауылына қайтарылды (1956 жылы шілдеде Арыс қала болды). 1954-1956 жылдары аудан орталығы қайтадан Темірланға көшірілді.
1951 жылғы мәліметтер бойынша ауданға 13 ауылдық кеңестер кірді: Ақбұлақ, Бадам, Боралдай, Бөріжар, Жалғызағаш, Қараспан, Киров, Көлтоған, Монтайтас, Найман, Тақыркөл, Темірлан және Шұбар.
1963 жылы 2 қаңтарда Арыс ауданы жойылып, оның аумағы Қызылқұм мен Түркістан аудандары арасында бөлінді.
1988 жылы 25 шілдеде Арыс қаласы мен Бөген ауданы біріктіріліп, Арыс ауданы қайта құрылды.
1989 жыл 13 қазанда Бөген ауданы қайта бөлініп шықты. Сол жылы 13 қарашада Бөген ауданының Монтайтас мен Шардара ауданының Тақыркөл ауылдық кеңестері Арыс ауданына берілді.[2]
1991 жылдан кейін Арыс ауданы Арыс қаласының ауылдық аймағы болып қайта құрылды.
Тұрғындары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| 1939[3] | 1959[4] | 1989[5] | 1999 |
|---|---|---|---|
| 55695 | ▲64751 | ▲81558 | ▼25137 |
1939 жылғы санақ бойынша Арыс ауданының этникалық құрамы келесідей болды: қазақтар — 65,5 %, орыстар — 22,8 %, украиндар — 5,6 %, татарлар — 1,5 %[3]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан) / Базанова Ф. Н. — Алматы: Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы, 1959. — 288 б. — 1500 таралым.
- ↑ Оңтүстік Қазақстан облысындағы кеңшарлар тарихы туралы анықтама Мұрағатталған 11 қыркүйектің 2019 жылы.
- ↑ a b 1939 жылғы Бүкілодақтық халық санағы. КСРО одақтас республикаларының аудандары, қалалары мен ірі ауылдары халқының ұлттық құрамы. Тексерілді, 3 қазан 2020.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по регионам союзных республик (кроме РСФСР). Тексерілді, 19 қыркүйек 2020.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность населения союзных республик СССР и их территориальных единиц по полу. Тексерілді, 19 қыркүйек 2020.