Мазмұнға өту

Арықбұға хан

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет


Арық-бұға
монг.Аригбөх
қыт. 阿里不哥
Толық аты-жөні монг.Аригбөх, қыт. 阿里不哥
туған 1219 ж.
Өмірден озды 1266 ж.
Ізашары Мөңке хан
Ізбасары Құбылай хан
Royal House Боржигин
Әулеті Моңғол империясы
Royal anthem There is only God in heaven and only one lord Ghengis Khan on earth.
Father Төле
Mother Сорхахтани

Арық-бұға (т.ж.б. — 1265/66) — Шыңғыс хан империясының ханы (1260 — 64), 1259 — 66 ж. империядағы билік үшін күреске белсене араласқан. Шыңғыс ханның баласы Төлейдің 10 ұлының алтыншысы. Төлейдің бәйбішесі Соркуктани-бегімнен Мөңке, Құбылай, Хулагу және А.-Б. туады. Соркуктани-бегім — Керей ханы Онның інісі Жақанбудың қызы. Ұлы хан Мөңке қайтыс болғаннан кейін (1259) Қытайда Құбылай, Монғолияда А.-Б. бір мезгілде (1260) таққа отырған. Екеуі Шағатай ұлысын иелену үшін күрес бастады. Құбылай бұл ұлысқа Шағатайдың немересі Абишкені аттандырады. Оны Таңғұт жерінде А.-Б-ның адамдары қолға түсіреді. А.-Б. Шағатайдың басқа бір немересі Алғұйды өз атынан атасының (Шағатайдың) ұлысына жіберді. Алғұй Мауереннахрды иеленіп, Шағатай ұлысына енбеген Хорезм мен Ауғанстанды бағындырды. Өз билігін орнатқан Алғұй А-Б-ға бағынбай, оның елшілерін өлтіріп (1262), оған қарсы соғыс ашты. А.-Б. Алғұйды жеңгенімен Құбылайдан жеңіліс табады да, Монғолияны тастап, Ертістің жоғары жағына кетеді. Жанындағы көптеген сұлтандар мен әмірлер оның орынсыз қаталдығына төзбей Құбылай жағына өтеді. Биліктен күдер үзген А.-Б. өз еркімен кешірім сұрап Құбылайға келді (1264). Бұдан кейін А.-Б. ауырып, ұзақ өмір сүре алмады. Рашид әд-Диннің мәліметі бойынша оның 5 ұлы, 17 немересі болған.[1]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. Әдеб.: Рашид ад-Дин, Сборник летописей, т 2., М.-Л., 1960; Бартольд В.В., Туркестан в эпоху монгольского нашествия, Соч., т. 1., М., 1963.