Ассимиляция (тілдік ығысу)

Ассимиляция, немесе тілдік ығысу — бұл белгілі бір тілдік қауымдастықтың өзінің ана тілін қолдануды тоқтатып, әдетте беделдірек басқа тілге көшу процесі. Көп жағдайда тілдік ассимиляция тілдік қауым азшылық болып, этникалық өзге ортаның ішінде өмір сүргенде орын алады. Ассимиляцияның екі түрі бар: өз ана тілін білуін сақтай отырып жүргізілетін және толықтай ұмыту арқылы жүзеге асатын түрі.

Басқа тілді меңгеру халықтың жаулап алынуы, жердің отарлануы, эмиграция және басқа да жағдайлар нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Жергілікті халық бағындырылғаннан кейін, біраз уақыт екі тіл қатар қолданылып, кейіннен жеңімпаз тараптың тілі жалпыға ортақ және жалғыз тілге айналады. Бұл кезде бұрынғы тіл жойылып, оның орнына келген тіл оған біршама әсер етуі мүмкін. Тілдік ассимиляция көбінесе тілдік шовинизммен байланысты және мәдени әрі этникалық ассимиляцияның тиімді құралдарының бірі болып табылады.

Жаулап алушы немесе рухани-мәдени экспансия жүргізуші тараптың тілі сауда, әкімшілік қарым-қатынас, құжат жүргізу, білім беру және басқа да арналар арқылы ассимиляцияланатын халықтың өміріне еніп кетеді. Кейде тілдік ассимиляция күштеп, кейде белгілі бір тілдің аймақта сұранысқа ие болуына байланысты, немесе саяси элитаның қысымымен жүзеге асады.

Алайда Карл Дойчтің зерттеулеріне сәйкес, тілдік ассимиляция өте баяу жүреді: табиғи жолмен — жылына шамамен 0,1 %, ал жасанды түрде жеделдетілген жағдайда — жылына шамамен 0,5 % этносты қамтиды. Бұрын қолданылған, кейін мүлде жойылып кеткен тілге қайта оралу, яғни кері тілдік ығысу өте сирек кездеседі. Мұндай жағдайдың сирек мысалы — XX ғасырда Израильде иврит тілінің қайта жандануын атауға болады.