Ассинибоиндер
| те | |
| Ассинибои | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
4 129 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
католицизм, дәстүрлі діни нанымдар |
Ассинибоиндер („тас сиу“, те) — Америка Құрама Штаттарында және Канадада тұратын үндіс халқы. Негізінен Форт-Белнэп резервацияларында, Монтана штатының солтүстігі мен солтүстік-шығысында және Канададағы Альбертадағы Стони резервациясында. Саны 1829 ж. - 8000; 1836 ж. – 6000 адам; 1851ж. - 620–700. Үндіс агентінің мәліметтері бойынша, 1881 жылы Америка Құрама Штаттарында 2313 адам. 1904 жылы АҚШ-та – 1234 адам; Канадада – 1371 адам. 1998 жылы Америка Құрама Штаттарында 4129 адамды құрады.[1]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар сиу тілдерінің Дакота тобының ассинибоин тілінде сөйлейді (шамамен 150 адам, негізінен 60 жастан асқан адамдар, Канадада); көпшілігі ағылшын тілінде сөйлейді.[2]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Діни ұстанымдары - католиктер, пресвитериандар, жергілікті дәстүрлі діни нанымдарды ұстанушылар.[3]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ассинибоиндер алғаш рет 1640 жылғы „иезуит есептерінде“ жеке тайпа ретінде аталды. Ассинибоиндер өздерін Вадопана немесе Накода деп атады. Қалған Сиулер үшін олар Вазия-вичаша немесе солтүстік адамдар болды. Арикаралар бұларды Солтүстік халқы немесе Суық халқы деп атаса, кроулар сарыаяқтар деп атаған. Сиу мен Ассинибоиндер арасындағы дұшпандықтың пайда болуы туралы алғашқы дерек 1700 жылы саудагер және зерттеуші Пьер-Шарль Ле Сураның баяндамаларында пайда айтылды. Крилермен достастық оларды Сиулардың жауларына айналдырды. Бұл оқиғалар, ең алдымен, 1670 жылдан кейін, британдықтар өздерінің алғашқы сауда орнын Гудзон шығанағында, Йорк фабрикасында орнатқаннан кейін орын алды. XVIII ғасырдың басында Ассинибоиндер ақ саудагерлермен тікелей байланысы жоқ алыс жазық тайпаларымен еуропалық тауарларды саудалайтын делдалға айналды.
Олар орталық Дакота тобының құрамына кіріп, 16 ғасырда Дакотадан бөлініп, қазіргі Канададағы Виннипег және Лесное көлдерінің маңында қоныстанды, мұнда олар крилермен байланысты болды. 18 ғасырдың ортасында олар екі топқа бөлінді: солтүстік (орман) - Ассинибоин және Саскачеван өзендерінің аңғарларында және оңтүстік (дала) - Миссури өзенінің аңғарында. Ұлы жазықтың канадалық бөлігін түгелдей дерлік, сондай-ақ Манитобаның оңтүстігін, Онтарионың оңтүстік-батысын, Дакотаның солтүстік-шығысын, Миннесотаның солтүстік-батысын алып жатыр. 1885 жылы Канадалық ассинибоиндер крилермен бірге Луи Риэль мен Габриэл Дюмон бастаған метистер көтерілісіне қосылды, бірақ жеңіліске ұшырады. Қазіргі уақытта ассинибоиндердің едәуір бөлігі басқа сиуан халықтарының өкілдерімен бірге Монтана штатының солтүстік-шығысындағы Форт-Пек, сондай-ақ Монтана қаласының солтүстік-орталық бөлігіндегі Форт-Белнэп резервацияларында тұрады.[4]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Оңтүстік ассинибоиндердің негізгі кәсібі – жылқымен бизон аулау, солтүстік ассинибоиндер- аңшылық, балық аулау. Олар автономиялық қауымдастықтарда өмір сүрді. Етті тері жауып, суға толтырылған, жерге қазылған шұңқырға пісірген. Суға ыстық тастар лақтырып, ер адамдар таспен пісіретін. Сондай-ақ олар қайың қабығынан жасалған ыдыстарды пайдаланған. Жидектермен бірге пісірілген малдың қанынан жақсы сорпа жасалды.
18-ші ғасырдың аяғы мен 19-шы ғасырдың басында Ассинибоиндер Американдық американдық аң терісі компаниясымен сауда жасады. Сауда арқылы олар қару-жарақ, оқ-дәрілер, металл томагавктер, металл ыдыстар, жүн көрпелер, жүн пальтолар, жүн леггинстер және шыны моншақтар алды. Олар сонымен қатар оңтүстіктегі кроу мен Сиу сияқты көршілес жазық үнді тайпаларымен сауда жасау арқылы жылқыларға ие болды.[5][6]
Тұрмыс салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
8 ру көшпелі қауымдастықтарда (33-ке дейін) өмір сүрді. Әскери қоғамдар, бейбітшіл және әскери жетекшілер болды. Неке құру патрилокальды болып табылады. Көп әйелдік әдет-ғұрыптары болды.
Ер адамға қайын енесі мен қайын атасымен, ал әйелге қайын атасымен сөйлесуге тыйым салынған. Жігіт кездесіп, келіскенде қызға тек басын жапқан көрпенің саңылауы арқылы қарады.
Қыз балаға ең үлкен әжесінің есімі берілді. Ер балаға әкесі оның ерліктерінің бірінен немесе түсінде көрген есім берді. Бұл есімді әдетте бақсы немесе көсем айтады, ал атасы Күн биі кезінде баланың құлағын тесетін адамның атын айтады. Өкіл әкесі балаға құпия есім (өмірді ұзарту үшін) берді. 4-5 жасында бала өзінің барлық заттарын және өз төсегін алып, бәріне өзі жауапты болды. Темекі шегуге бірінші әскери жорықтан кейін, 11-15 жаста рұқсат етілді.
Көсемнің шатыры лагерь шеңберінің ортасына орнатылды. Одан төменірек астында жауынгерлердің үлкен шатыры (виё'ти'би) болды. Ассинибоиндер арасында шатыр ви'ки немесе ви'ки-ва'ми деп аталды. Ата-аналар оңтүстік жағында, кіші балалар кіреберіске жақынырақ, ал үлкен балалар мен қонақтар солтүстік жағында ұйықтады.[7]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ «Стукалин Ю.В. Первая энциклопедия Дикого Запада – от A до Z»: Яуза, Эксмо; Москва; 2014 http://www.grinchevskiy.ru/books/pervaya-encicljpediya-dikogo-zapada/assiniboine.php?ysclid=lpf7u0k5et454041284
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1835025?ysclid=lpf7qvmo8f504231230
- ↑ Значение слова АССИНИБОЙНЫ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1836297.html
- ↑ Ассинибойны e-reading.club https://www.e-reading.life/chapter.php/1054456/7/indeycy-dikogo-zapada-samaya-polnaya-enciklopediya.html
- ↑ Легенды Америки https://www.legendsofamerica.com/assiniboine-tribe/
- ↑ народы мира / Ассинибойны http://www.etnolog.ru/people.php?id=ASSN
- ↑ Ассинибойны https://www.first-americans.spb.ru/n8/win/assiniboine.htm?ysclid=lpf7rj2bw697386548