Ачех
| Ачех | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
3,4 млн. (2000) | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Индонезия |
2,5 млн. |
 Малайзия |
5 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Ачех (аче, ачестер, ачехтер, ачиндер) — Индонезиядағы халық. Суматра аралының солтүстігінде тұрады. Индонезиядағы халық саны 2,55 млн., Малайзияда (5 мың адам). Жалпы саны 3,4 млн. (2000) адам.[1]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі ачех тілі, диалектілері: банда, бару, буенг, дая, пасе, пидле, тиму. Жазуы латын және араб әліпбиіне негізделген. Индонезия тілі де кеңінен таралған.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Діни ұстанымы мұсылман-сүнниттер.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ачехтердің қалыптасуына Оңтүстік-Шығыс Азияның Суматраға жақын аймақтарының халқы қатысқан болуы мүмкін. Малакка бұғазына кіре берістегі жағдай Ачехтардың халықаралық саудаға ерте араласуына мүмкіндік берді. Ерте орта ғасырларда ачехтар Шривиджая мемлекетінің ықпалында болды. 13 ғасырда ол қайтыс болғаннан кейін жағалауларда бірнеше қала-мемлекеттер пайда болды (Самудра, Пасе, Перлак, Педир және т.б.), олар солтүстік-батыс Үндістанмен сауда қатынасын орнатты.
13 ғасырда ислам діні тарай бастады (қазір Ачех Индонезияның ең исламданған халықтарының бірі болып табылады). 15 ғасырда олар Аче сұлтандығымен бірікті, ачелер құрамына Ниас құлдары да кірді. 17 ғасырдың аяғында Аче сұлтандығын голландтар жаулап алды. 1950 ж. Индонезия Республикасының құрамында ачехтар мұсылмандық сепаратистік қозғалыстарға қатысты. Олар 2004 жылғы 26 желтоқсандағы жер сілкінісі мен цунами кезінде апатты аймақта қалып, аман қалды. Қазіргі ачехтар – Индонезияның ең дамыған халықтарының бірі. Көптеген ачехтер коммерциялық қызметпен айналысады, зиялы қауым өкілдері, діни қызметкерлер және т.б.
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі кәсібі – егіншілік (жазық жерлерде – күріш, ішкі аймақтарда – жүгері), бұрыш шаруашылығы, жібек шаруашылығы, мал шаруашылығы (буйвол, ешкі, құс), батыс жағалауында балық аулау. Олар сондай-ақ бұршақ, тамыр дақылдары, жемістер, кокос және арека пальмалары, темекі өсіреді. Дәстүрлі қолөнері – ұсталық, керамика, тоқымашылық, зергерлік бұйымдар, қару-жарақ. Мұнай өнеркәсібі дамып келеді.[2]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ачех сұлтандығы Индонезияға тән жағалаудағы немесе әскери-феодалдық қоғам түрі болды. Негізгі әлеуметтік бірлік ауыл – кампонг болды. Ачехтер мукимдер мен улбаландардың аумақтық билеушілері – имамдар мен улбаландардан тұрды. Сұлтанның билігі шамалы болды, тек астананың айналасындағы доменге (Далам) ғана тарады. Ачена қоғамында маңызды орынды мұсылман дінімен байланысты адамдар иеленді. Олардың арасында шешуші рөлді ілім мен құқық саласындағы ғұламалар – билік өкілдері атқарды. Көптеген ғұламалар ақиқатты тану арқылы құтқарылатын мистикалық жол – тариқаттың уағызшылары болды.[3]
Дәстүрлі костюм қарапайым индонезиялық костюмнен ерлер мен әйелдер үшін саронг астында міндетті түрде шалбар (луёэ) киюімен ерекшеленеді. Еуропалық костюм әсіресе қалаларда кең тарауда.
Негізгі тағам көкөністермен пісірілген күріш, балық (жаңа піскен, кептірілген), салт-дәстүр кезіндегі тағамдардағы куркума қосылған күріш пайдаланады. Ачех асханасы үнді және араб тағамдарында жиі кездесетін зімбір, бұрыш, тмин, қалампыр, даршын, күнзе және аскөк сияқты дәмдеуіштердің үйлесімімен танымал. Түрлі Ачех тағамдары карри және кокос сүтінен дайындалады, әдетте буйвол, сиыр еті, қой еті, балық немесе тауық еті сияқты еттермен үйлеседі.
Ачех дәстүрлі биі қарапайым халықтың мәдениетінің, дінінің және фольклорының мұрасын көрсетеді. Ачех биі әдетте топ болып, тұрып немесе отырып және бір жынысты бишілер тобында орындалады. Музыкалық тұрғыдан қарасақ, биді екі түрге бөлуге болады. Біріншісі бишілердің вокал мен физикалық соқпалы қозғалыстармен сүйемелденсе, екіншісі жай ғана музыкалық аспаптар жиынтығы.
Атақты тұлғалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Султан Али Мугаят Сях - Ачехтың бірінші сұлтаны.
- Кат Ньяк Меутия - Индонезияның ұлттық қаһарманы.
- Теунгку Чик ди Тиро - Ачех соғысы жетекшілерінің бірі (1873-1804)
- Тенгку Аднан Тенгку Мансор - Малайзиялық саясаткер.
- Теуку Мухаммад Хасан - Индонезиялық саясаткер және 1945 жылы Индонезия тәуелсіздік алғаннан кейін Суматраның бірінші губернаторы
- Теуку Джейкоб - Индонезиялық палеоантрополог.
- Теуку Висну - Индонезия актері
- П. Рамли - Малайзиялық актер, режиссер, музыкант және композитор
- Сануси бин Джунид - Малайзиялық саясаткер.
- Сурья Палох - Американдық кәсіпкер және Индонезияның Daily Media, Lampung Post және Metro TV телестанциясына иелік ететін медиа топтың төрағасы.[4]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Большая российская энциклопедия. https://bigenc.ru/ethnology/text/1843154 Мұрағатталған 15 маусымның 2022 жылы.
- ↑ Әлем халықтарының энциклопедиясы. Ачех http://www.etnolog.ru/people.php?id=ACHH
- ↑ Ачехцы https://warriors.fandom.com/ru/wiki/%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%85%D1%86%D1%8B
- ↑ Ачехцы https://www.wikiru.wiki/blog/en/Acehnese_people(қолжетпейтін сілтеме)
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
