Ағынның өзара әрекеттестігін типтеу

Ағынның өзара әрекеттестігін типтеу (Типизация взаимодействия потоков) — ағынның және арнадағы кіші пішіннің параллель динамикалық әрекеттесуін геометриялық параллель нұсқаға сәйкестендіру. Бұл ағынның өзара әрекеттестігін типтеудің бірінші типі деп аталады. Бұлардың қарамакарсы әрекеттесуі арнадағы пішіннің вертикаль оське карай бағытталуынан пайда болады. Мұндай толқындар арнадағы пішіннің ағысы мен қосымша энергияның жоғарылауынан, ағын жылдамдығының артуынан және ағын бағытының теңесуінен қалыптасады. Бұл оның қабілеттілігін 12%ға дейін төмендетеді. Жұмыс барысында арнадағы пішін әрекетінің үлкен шамада күрт төмендеуі байқалады. Мұндай тип табиғи жағдайларда аз кездеседі. Екінші тип: арнадағы ағын мен пішіннің параллель емес жағдайында байқалып, олардың динамикалық осі арқылы сипатталады. Суды қажет кезінде пайдалану үшін ағын жылдамдығын баяулатып, артық мөлшерді кедергілер арқылы шағын қоймада ұстайды. Екінші тип көп ретте табиғи жағдайда , пайдаланылады. Мүның басты себебі: судың беткі бөлігіне кедергі қойып бөгегендіктен, өзеннің төменгі жағында кеңею процесі жүреді. Үшінші тип: ағын және арнадағы пішіннің әрекеттесуінің үшінші түрі екінші типтеріндегі тәрізді геометриялық пішін мен ағынның параллель немесе параллель емес қойылуымен сипатталады. Бұл жағдайда бөгенсулар астындағы әр-түрлі шұңқырлардың болуынан су жылдамдығы төмендейді. Суды бөгеудің бұл амалы энергия шығынын төмендетеді және арнадағы пішіннің өрекетін 50%ға, тіпті одан да төмендетеді. Бұл тип табиғи жағдайларда далалы жерлерді суару кезінде өзен ағысы бағытымен жасалатындықтан жиі пайдаланылады. Ағын және арнадағы пішін әрекеттесуі арасындағы сипатта латын төртінші тип те кеңінен қолданылады. И.В.Поповтың мәліметтеріне сүйенсек, бұл типті табиғи жағдайдағы пішін , процесін байқау барысында өзендердің деңгейлерін теңестірген жағдайларда қолдану тиімді. Төртінші типті жоғарыда аталған типтердің кеңейтілген түрі деуге болады. Шындығында, динамикалық осьтердің ағындарының қиылысу бүрыштары бірінші типке жақындығын байқатады. О < а < 5П бұрыштарындағы ендік пен бөгеттердің қолданылуы екінші типке, ал ағын мен бөгетті әрекеттестіру үшінші типке жақындастырады. Жалпы алғанда, зерттеулерге және үлгілік схемаларға сүйене отырып, ағын және арнадағы пішін әрекеттесуі табиғи жағдайларға тән ұйымдастырылуы шарт. Егер алдыңғы үш тип ағынның бір бағытында қолданылса, калған төрт тип екі бағытта да қолданылады. Алайда бұл түрлер морфологиялық өзгерістерді ескермейді. Бұл типтердің барлығы да табиғи жағдайларда морфологиялық ағын және пішін жағдайына байланысты өзендердің ұзындығына сәйкес қолданылады.