АҚШ америкалықтары

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Америкалықтар АҚШ-тың қазіргі халқы. Жалпы саны — 194,2 млн. адам (1992). Соның ішінде АҚШ-та 193 млн., Канадада 350 мың, Мексикада 135 мың адам. Антропологиялары жағынан әрқилы. Еуропадан қоныс аударушылардан, Африкадан апарылған негрлерден құралған. Тілі — ағылшын тілінің америкалық нұсқасы, солт., оңт., батыс диалектілері мен говорлары бар. Жазуы — латын графикасына негізделген. Діні жөнінен протестанттар мен католиктер. 16 ғ-да Еуропа отаршылары Солт. Америкаға жаппай қоныс аудара отырып, тұрғылықты халқы — үндістерді өз мекендерінен ығыстырды, қырып-жойды, олардың орнына апарылған африкалықтар жаңа тіл мен мәдениетті қабылдап, афро-америкалық этно-нәсілдік қауымға айналды. Алғашында Солт. Америкада ағылшын отарларының көп болуы, америкалық этник. қоғамда ағылшын тілі мен мәдениетінің рөлін арттырса, кейін Еуропадан барған басқа халықтардың — немістердің, голландықтардың, француздардың мәдени әсері мол болды. А. ұлт ретінде 1775 — 83 жылдардағы тәуелсіздік соғысынан кейін қалыптаса бастады. 19 ғ-дың басында ел үш экон.-геогр. және мәдени аймаққа: сауда-өнеркәсіптік, фермерлік Солтүстікке, құл иеленушілік Оңтүстікке, қоныс аударушы Батысқа жіктелді. 19 ғ-дың ортасында АҚШ-қа Еуропадан қоныс аударушылар тасқыны үдей түсті. 1846 — 48 ж. Мексика соғысында тартып алынған жерлердегі мексикалықтар (испан-үндіс метистері, испандықтардың ұрпақтары) Америка халқының құрамына енді. 1861 — 65 ж. Америкадағы азамат соғысы А-дың ұлт болып қалыптасуына, мемл-тің нығаюына, құлдардың азат етілуіне жол ашты. 20 ғ-дың 20-жылдарында қоныс аударушыларды нәсілі мен ұлтына қарай шектеп, сұрыптап отыру үшін қатаң көші-қон заңы қабылданды. Этник. тұрақтану мен этностар тоғысы АҚШ-ты көп ұлтты мемл. болудан сақтап, Америка халқын ұлтына, дініне, нәсіліне қарамайтын біртұтас қауымға айналдырды. 1965 ж. АҚШ-та қабылданған жаңа көші-қон заңы нәсілдік шектеуді жойды, оқыған мамандардың келуіне жол ашты, филиппиндіктердің, қытайлардың, корейлердің, т.б. қоныс аударуы күрт өсті. Ана тілдерін ұмытпаған қоныстанушылардың өз тілінде сөйлеуіне шек қойылмады. Туысқандық жүйесі — ағылшындық. Америкалықтар тез қоныс аударғыш, батыс, оңт. штаттарда халықтың тығыздығы жоғары. 4 шілде — Тәуелсіздік күні, қарашаның соңғы бейсенбісі — Қайырымдылық күні, маусымның 2-жексенбісі — Ана күні кеңінен аталып өтіледі. Ұлттық спорт түрлері: бейсбол, баскетбол, бокс, туризм, регби, хоккей кеңінен дамыған. Әдеб: Нитобург Э.Л., Негры США, 18-начало 20 в, М., 1979; Богина Ш.А., Этнокультурные процессы в США (конец 18-начало 19 в.), М., 1986; Страны и народы мира, М., 1996.

Еуропалық ата-бабалары[1]
Орны Тегі Пайызы Саны Орны Тегі Пайызы Саны Benjamin Franklin Henry Ford Rita Hayworth
Jacqueline Kennedy Onassis Wright Brothers
1 немістер 15.2% 42,841,569 11 Swedish 1.4% 3,998,310
2 ирландықтар 10.8% 30,524,799 12 Russian 0.9% 2,652,214
3 ағылшындар 8.7% 24,509,692 13 Welsh 0.6% 1,753,794
4 италиандықтар 5.6% 15,638,348 14 Danish 0.5% 1,430,897
5 француздар 3.8% 10,658,000 15 Hungarian 0.5% 1,398,702
6 польшалықтар 3.2% 8,977,235 16 Czech 0.4% 1,258,452
7 шотландтар 1.7% 4,890,581 17 Portuguese 0.4% 1,173,691
8 голландтар 1.6% 4,541,770 18 Greek 0.4% 1,153,295
9 норвегтер 1.6% 4,477,725 19 British 0.4% 1,085,718
10 шотланд-ирландиалықтар 1.5% 4,319,232 20 Swiss 0.3% 911,502
2000 United States Census Bureau
*French Americans reported 8,309,908 inclu.French Canadian were 2,349,684 = 10,658,000
Benjamin Franklin (English). Henry Ford (Anglo-Irish, Belgian). Rita Hayworth (Spanish, English, Irish).
Jacqueline Bouvier (French, English, Irish). Wright Brothers (English, Dutch, German-Swiss).[2] Paul Newman (Hungarian, Polish, Slovak).
Африкалық ата-бабаларынан[3]
Орны Тегі Пайызы Саны Орны Тегі Пайызы Саны Oprah Winfrey
Oprah Winfrey descendent
of the Kpelle of Liberia.
[4]
Paul Robeson
Paul Robeson
of Igbo descent.
1 Nigerian 0.0% 254,794 Ugandan 0.0% 11,674
2 Ethiopian 0.0% 186,679 Senegalese 0.0% 8,767
3 Cape Verdean 0.0% 90,828 Zimbabwean 0.0% 6,367
4 Ghanaian 0.0% 84,777 Other Subsaharan African 0.0% 126,463
5 South African 0.0% 55,895 Subsaharan African 0.5% 2,866,419
6 Liberian 0.0% 49,428 Black Hispanic 0.4% 949,195
7 Kenyan 0.0% 44,467 Black or African American alone 12.3% 38,093,725
8 Sudanese 0.0% 36,663
9 Sierra Leonean 0.0% 13,281
2009 American Community Survey Bureau
Азиялық ата-бабаларынан[5]
Орны Тегі Пайызы Саны Орны Тегі Пайызы Саны Bobby Jindal
Louisiana Governor Bobby Jindal of Indian descent.
Ellison Onizuka
Ellison Onizuka of Japanese descent.
Lucy Liu
Lucy Liu of Taiwanese descent.
1 Қытайлар 1.0% 3,204,379
2 Indian 0.8% 2,602,676
3 Filipino 0.8% 2,475,794
4 Vietnamese 0.5% 1,481,513
5 Korean 0.4% 1,335,973
6 Жапондар 0.2% 766,875
7 Taiwanese 0.2% 529,147
8 Pakistani 0.1% 210,245
9 Other Asian 0.6% 1,907,401
10 Asian American (total) 4.5% 13,774,611
11
2009 American Community Survey Bureau

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. 2000 USA Census Мұрағатталған 20 қаңтардың 2012 жылы.
  2. Wright Brothers: Popular Science Jan 1929.
  3. 2009 American community Survey: Ancestry Мұрағатталған 12 ақпанның 2020 жылы.
  4. Oprah's Roots, An African American Lives Special
  5. 2009 American community Survey: Asian American Ancestry Мұрағатталған 11 ақпанның 2020 жылы.