АҚШ америкалықтары

Америкалықтар — АҚШ-тың қазіргі халқы. Жалпы саны — 194,2 млн. адам (1992). Соның ішінде АҚШ-та 193 млн., Канадада 350 мың, Мексикада 135 мың адам. Антропологиялары жағынан әрқилы. Еуропадан қоныс аударушылардан, Африкадан апарылған негрлерден құралған. Тілі — ағылшын тілінің америкалық нұсқасы, солт., оңт., батыс диалектілері мен говорлары бар. Жазуы — латын графикасына негізделген. Діні жөнінен протестанттар мен католиктер. 16 ғ-да Еуропа отаршылары Солт. Америкаға жаппай қоныс аудара отырып, тұрғылықты халқы — үндістерді өз мекендерінен ығыстырды, қырып-жойды, олардың орнына апарылған африкалықтар жаңа тіл мен мәдениетті қабылдап, афро-америкалық этно-нәсілдік қауымға айналды. Алғашында Солт. Америкада ағылшын отарларының көп болуы, америкалық этник. қоғамда ағылшын тілі мен мәдениетінің рөлін арттырса, кейін Еуропадан барған басқа халықтардың — немістердің, голландықтардың, француздардың мәдени әсері мол болды. А. ұлт ретінде 1775 — 83 жылдардағы тәуелсіздік соғысынан кейін қалыптаса бастады. 19 ғ-дың басында ел үш экон.-геогр. және мәдени аймаққа: сауда-өнеркәсіптік, фермерлік Солтүстікке, құл иеленушілік Оңтүстікке, қоныс аударушы Батысқа жіктелді. 19 ғ-дың ортасында АҚШ-қа Еуропадан қоныс аударушылар тасқыны үдей түсті. 1846 — 48 ж. Мексика соғысында тартып алынған жерлердегі мексикалықтар (испан-үндіс метистері, испандықтардың ұрпақтары) Америка халқының құрамына енді. 1861 — 65 ж. Америкадағы азамат соғысы А-дың ұлт болып қалыптасуына, мемл-тің нығаюына, құлдардың азат етілуіне жол ашты. 20 ғ-дың 20-жылдарында қоныс аударушыларды нәсілі мен ұлтына қарай шектеп, сұрыптап отыру үшін қатаң көші-қон заңы қабылданды. Этник. тұрақтану мен этностар тоғысы АҚШ-ты көп ұлтты мемл. болудан сақтап, Америка халқын ұлтына, дініне, нәсіліне қарамайтын біртұтас қауымға айналдырды. 1965 ж. АҚШ-та қабылданған жаңа көші-қон заңы нәсілдік шектеуді жойды, оқыған мамандардың келуіне жол ашты, филиппиндіктердің, қытайлардың, корейлердің, т.б. қоныс аударуы күрт өсті. Ана тілдерін ұмытпаған қоныстанушылардың өз тілінде сөйлеуіне шек қойылмады. Туысқандық жүйесі — ағылшындық. Америкалықтар тез қоныс аударғыш, батыс, оңт. штаттарда халықтың тығыздығы жоғары. 4 шілде — Тәуелсіздік күні, қарашаның соңғы бейсенбісі — Қайырымдылық күні, маусымның 2-жексенбісі — Ана күні кеңінен аталып өтіледі. Ұлттық спорт түрлері: бейсбол, баскетбол, бокс, туризм, регби, хоккей кеңінен дамыған. Әдеб: Нитобург Э.Л., Негры США, 18-начало 20 в, М., 1979; Богина Ш.А., Этнокультурные процессы в США (конец 18-начало 19 в.), М., 1986; Страны и народы мира, М., 1996.

Еуропалық ата-бабалары^[1]
Орны	Тегі	Пайызы	Саны	Орны	Тегі	Пайызы	Саны
1	немістер	15.2%	42,841,569	11	Swedish	1.4%	3,998,310
2	ирландықтар	10.8%	30,524,799	12	Russian	0.9%	2,652,214
3	ағылшындар	8.7%	24,509,692	13	Welsh	0.6%	1,753,794
4	италиандықтар	5.6%	15,638,348	14	Danish	0.5%	1,430,897
5	француздар	3.8%	10,658,000	15	Hungarian	0.5%	1,398,702
6	польшалықтар	3.2%	8,977,235	16	Czech	0.4%	1,258,452
7	шотландтар	1.7%	4,890,581	17	Portuguese	0.4%	1,173,691
8	голландтар	1.6%	4,541,770	18	Greek	0.4%	1,153,295
9	норвегтер	1.6%	4,477,725	19	British	0.4%	1,085,718
10	шотланд-ирландиалықтар	1.5%	4,319,232	20	Swiss	0.3%	911,502
2000 United States Census Bureau *French Americans reported 8,309,908 inclu.French Canadian were 2,349,684 = 10,658,000								Benjamin Franklin (English). Henry Ford (Anglo-Irish, Belgian). Rita Hayworth (Spanish, English, Irish). Jacqueline Bouvier (French, English, Irish). Wright Brothers (English, Dutch, German-Swiss).^[2] Paul Newman (Hungarian, Polish, Slovak).

Африкалық ата-бабаларынан^[3]
Орны	Тегі	Пайызы	Саны	Орны	Тегі	Пайызы	Саны	Oprah Winfrey descendent of the Kpelle of Liberia.^[4] Paul Robeson of Igbo descent.
1	Nigerian	0.0%	254,794	Ugandan	0.0%	11,674
2	Ethiopian	0.0%	186,679	Senegalese	0.0%	8,767
3	Cape Verdean	0.0%	90,828	Zimbabwean	0.0%	6,367
4	Ghanaian	0.0%	84,777	Other Subsaharan African	0.0%	126,463
5	South African	0.0%	55,895	Subsaharan African	0.5%	2,866,419
6	Liberian	0.0%	49,428	Black Hispanic	0.4%	949,195
7	Kenyan	0.0%	44,467	Black or African American alone	12.3%	38,093,725
8	Sudanese	0.0%	36,663
9	Sierra Leonean	0.0%	13,281
2009 American Community Survey Bureau

Азиялық ата-бабаларынан^[5]
Орны	Тегі	Пайызы	Саны	Орны	Тегі	Пайызы	Саны	Louisiana Governor Bobby Jindal of Indian descent. Ellison Onizuka of Japanese descent. Lucy Liu of Taiwanese descent.
1	Қытайлар	1.0%	3,204,379
2	Indian	0.8%	2,602,676
3	Filipino	0.8%	2,475,794
4	Vietnamese	0.5%	1,481,513
5	Korean	0.4%	1,335,973
6	Жапондар	0.2%	766,875
7	Taiwanese	0.2%	529,147
8	Pakistani	0.1%	210,245
9	Other Asian	0.6%	1,907,401
10	Asian American (total)	4.5%	13,774,611
11
2009 American Community Survey Bureau