Ақкиізтоғай ауылдық округі

Қазақстан ауылдық округі
Ақкиізтоғай ауылдық округі
Облысы	Атырау облысы
Ауданы	Жылыой ауданы
Құрылған уақыты	1963
Округ орталығы	Ақкиізтоғай
Енеді	1 ауыл
Тұрғыны (2021)	▼1454
Жер аумағы	6562,52 км²
Әкімі	Қанат Қалдығұлұлы Мыңбаев
Округ әкімдігінің мекенжайы	Ақкиізтоғай ауылы, Сатыбалдиев көшесі, №1
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Автомобиль коды	06

Ақкиізтоғай ауылдық округі — Атырау облысы Жылыой ауданындағы әкімшілік бірлік. Бұрын Амангелді ауылдық округі деп аталған.

Әкімшілік құрамы

Құрамындағы жалғыз елді мекен әрі әкімшілік орталығы – Ақкиізтоғай ауылы.

Сипаттамасы

Жалпы аумағы – 656252 гектар, егістік 4 га, шабындық 1314 га, жайылым 224813 га, басқалай жер 197 296 га, арнаулы жер қоры 268525 га. 1963 жылы желтоқсан айында Амангелді селолық кеңесі негізінде құрылған. Ауылдық округ солтүстігінде Жем ауылдық округінің, шығысында Ақтөбе облысының Байғанин ауданымен оңтүстігінде Майкөмген ауылдық округінің және батысында Қосшағыл ауылдық округінің шекараларымен шектеседі. Ақкиізтоғай ауылы аудан орталығы Құлсары қаласынан 31 км қашықтықта орналасқан. Округ аумағынан Құлсары – Ақмешіт, Құлсары – Ақкиізтоғай тас жолдары өтеді.

Халқы

2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1454 адамды құрайды.

Елді мекен	Халқы, адам (1989)	Халқы, адам (1999)	Халқы, адам (2009)	Халқы, адам (2021)
Ақкиізтоғай	1210	1337	2232	1454
Биікжал	718	-	-	-
Мұнайлы	350	42	-	-

Тарихы

Қалыптасу кезеңі

ХХ-ғасырдың 30-жылдары ауылдық кеңестердің серіктестік, ТОЖ, бірлестіктер құрыла бастады. Қазіргі Ақкиізтоғай ауылдық округінің сол кездегі аумағында Ембі ауыл кеңесінде "Жаңатаң", "Бірліктаң", "Төреке", "Дихан", "Жарлықамыс", "Қызылтаң", Аралтөбе ауыл кеңесінде "Ақкиізтоғай", "Шеңгелді тоғай", "Жыңғылдытоғай", Амангелді ауылдық кеңесінде "Кеңтоғай", "Амангелді", "Чапаев", "Екпінді", Прорва ауыл кеңесінде бірнеше серіктестіктер болған. Осы серіктестіктердің алғашкы ұйымдастырушалары Әбенов Сабыр, Оразбаев Абдолла, Айтбаев Шығарай, Атырауов Ұзақбай, Дәукенов Іздібай, Бөриев Бисен, Бұрышев Іздік, Балтиев Қақпанбай, Оңғарбаев Қайыржан, Бекенов Бердіғали, Ершуов Құрманғали, Аташев Салықбай болыпты. Ауыл кеңесінің төрағалары болып, Суйеумағанбетова Дәметкен, Қуандықов Қожар, Құдайбергенов Есен, Үмбетова Тойған жұмыс атқарған. Осы өңірдегі серіктестіктерден 1938-1939 жылдары 9 ұжымшар кұрылады. Олар «Киров», «Молотов», «Чапаев», «Амангелді», «Жаңакүш», «Бірлік», «Ворошилов», «Жаңатаң», «Микоян» ұжымшарлары. Оларды Атшыбаев Ықсан, Бөлтеков Ізтұрған, Таумұрынов, Байжігітов Сағындық, Жамбозов Молдажан, Рахимов Отар, Жұмағалиев Кенжеғали, Өміров Елеусін басқарды.

Округ тәуелсіздік жылдарында (1991 -2002 жыл)

1991 жылдың соңына қарай Қазақстан Республикасы өз бостандығын жариялады. Оған дейін орталықтан бұрын қаржыландыру тоқтатылған болатын. Елді қажеттілікпен қамту қиындады, еңбек ақы берілмеді. Қажетті тұрмыстық заттар бартер деп аталынған несиеге малмен айырбасталып өтелді. Аудан мұнайлы, өнеркәсіпті болуына байланысты тоқ, байланыс, газ бұрыннан балонмен тасымалданып, соның себебі ауылдық жерлерге пайдасын тигізді. Керісінше көмір жетіспеді, жетіссе өте кымбатқа түсті. Осының салдары Ақкиізтоғайға тым ауыр тиді. Кеңшар таратылып мал мүлкі мүшелеріне таратылып берілді. Бұл үлестен кеңшардағы мұғалім, дәрігерлер тағы басқа да кызметкерлер тыс калды. 1991 жылы ауданда нарық заманына бейімделген кәсіпкерліктің алғашқы қарылғаштары пайда болды, фермерлік шаруашылықтар құру басталды. Елді мекендегі халықтар жағдайы болмағасын орталыққа Құлсарыға жинақтала бастады. Ақкиізтоғайда «Жаңа Таң» ЖШС құрылып теңіз кенішінің қарамағына қарады. Ақкиізтоғай округіне бағынып, мектеп, дәрігерлер мекемесі қалды.

2002 жылы газ келді, кейіннен су келді. 2018 жылы жол салынды. Ақкиізтоғай көріктене бастады. Үйлер салынып халық жеке кәсіптерін аша бастады.

Климаты

Оңтүстік Жем өзенінің арналары төңірегінде құмды жондар қалыптасқан және бұлардың биіктігі кейде 7-15 м-ге, ұзындығы 1,5-1 км-ге, ені 200 м-ге жетеді. Климаты қуаң, континенттік, жазы ыстық, қысы суық. Қаңтардың орташа температурасы – 32ºС,- 35ºС. Солтүстігінде - 24ºС, кейде - 40ºС дейінгі аязды күндер болады. Шілденің орташа температурасы +35,+43ºС аралығында.Округтің негізгі өзені – Жем. Округ көлемі негізінен шөл-шөлейт аймақ зонасына жататындықтан ылғалы аз, жері ащы, сорлы жерлерге тән өсімдіктер өседі. Ауыл аумағындағы жануарлар дүниесінде негізінен кемірушілер, бауырымен жорғалаушылардың үлесі басым. Кездесетін негізгі жануарлар: қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, киік, т.б.

Ауылдық округтегі өндірістік кәсіпорындар, мекемелер және басқа құрылымдар

• жауапкершілігі шектеулі серіктестік -1
• коммуналдық кәсіпорын -1
• шаруа қожалығы -13
• пошта бөлімшесі -1
• дүкендер -2
• денешынықтыру сауықтыру кешені -1

Негізгі экономикалық және әлеуметтік көрсеткіштер

• мал саны барлығы: оның ішінде -14 412 бас

- ірі мүйізді қара -956 бас
- жылқы -2 380 бас
- түйе -1 503 бас
- қой және ешкі -9 573 бас

• ет өндіру -177 тонна
• сүт өндіру -3 973 тонна
• жүн өндіру -88 тонна

Мәдени-әлеуметтік сала

• мектеп саны -1
• кітапхана -1
• монша -4
• тұрғын үй қоры -24 224 мың/м²
• автокөлік, барлығы -139

Шаруа қожалықтары

• Арыстан - мал, егін шаруашылығы
• Азамат - мал шаруашылығы
• Айнымас - мал шаруашылығы
• Ақмешіт - мал шаруашылығы
• Бақбереке - мал шаруашылығы
• Абай - мал, егін шаруашылығы
• Сайранбек - мал шаруашылығы
• Тілеу - мал шаруашылығы
• Төребек - мал шаруашылығы
• Елнұр - мал шаруашылығы
• Нұрсұлтан - мал шаруашылығы
• Мерей - мал шаруашылығы
• Қожанапес - мал шаруашылығы
• Жансұлтан - мал шаруашылығы

Округтен шыққан тұлғалар

Еңбек ерлері

• Нұрмағамбет Арқабаев
• Сәли Шәкірова
• Жанбөпе Мергенбаева
• Әбді Дүйсенбеков
• Кісенбай Асабайұлы
• Аманжол Кенжеғариев

Қазақстан Республикасына еңбегі сіңген қызметкерлер

• Тұрлығали Мамбетов
• Шафих Ізбасов
• Жылқышы Ізтұрғанов
• Аманқос Ершуов
• Әбді Дүйсенбеков
• Кісенбай Асабайұлы
• Өтеген Оралбаев
• Қуанғали Қуатбаев

Ақкиізтоғай округінде туған, білім алған ғалымдар

• Қуанғали Қуатбаев - техника ғылымдарының докторы, ҚР инженерлік академиясының академигі, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты.
• Бохай Қожыров - радио-элктроника, телекоммуникация саласы ірі маманы, техника ғылымдарының докторы.
• Қабиболла Сыдиықұлы - әдебиетші, ғалым, филология ғылымдарының кандидаты, жазушы, жорналшылар одағының мүшесі. Қазак энциклопедиясының авторы.
• Меңдекеш Сатыбалдиев - жыршы, ақын, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі, филология ғылымдарының кандидаты.
• Жанжігіт Орамахов - тарих ғылымдарының кандидаты, доцент, профессор.
• Өтеген Оралбаев - жазушы, ақын. ҚР Президентінің баспасөз кызметі кеңесшісі болған. Филология ғылымыдарының кандидаты, ҚР Жорналшылар академиясының академигі, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты.
• Абат Үржанов - тарих ғылымдарының кандидаты, доцент, профессор. Жезказған университетінің күміс медалі иегері, көптеген ғылыми еңбектің иесі.
• Есенгелді Байшығанов - химия ғылымдарының кандидаты, профессор.
• Алшын Нәрікұлы Алтыбаев - техника ғылымыдарының докторы. Халықаралық ақпараттандыру академиясының академигі. Алматы Қазак ұлттық аграрлык университетінің профессоры.
• Дон Қожакұлов - медицина ғылымының кандидаты, прфсссор. Ақтөбе облысы неврология бөлімінің меңгерушісі.
• Амантай Оспанов - педагогика ғылымдарының кандидаты, ақын, жорналшы, тілші. «Ақ Желкен», «Жас Алаш» т.б. баспаларда лауазымдық қызмет атқарған.
• Әділжан Өтесов - физика-математика ғылымдарының кандидаты. Актөбе Қ.Жұбанов университетінің доценті, профессор.
• Маржан Ершуова - Л.Н.Гумилев атындағы Евразия Ұлттық университеті, филология ғылымдарының кандидаты, профессор. Акын, Қазақстан Республика жазушылар одағының мүшесі.
• Нұрайна Мелсқызы Қакпанбаева - педагогика- психология ғылымдарының докторы, Атырау инженерлік гуманитарлық университетінің шет тілдері кафедрасының меңгерушісі, Ы.Алтынсарин медалі иегері, 30 дан астам ғылыми еңбектің авторы.