Ақ ши

Ақ ши - жүн орамаған, құр шиден өзінен тоқылып жасалған төсеніш немесе киіз үйдің және тұрмыста қолданылатын бұйым. Шидің халық арасына тарағап негізгі үш түрінің ішінен (ақ ши, ораулы ши, шым ши) ши өсімдігінен қабығы аршылып тоқылатын ақ шидің сәндік, декорациялық сипатынан гөрі, тұтыныстық жағы басым: ақ шиді киіз басуға, өре жабуға, сүзгіге, шыптаға, мал сойғанда еттің астына салуға арналады.

Ақ шилердің бірі (КІІ 20734/35) қарақұс (түп) жағы мен бас (шашақ) жағы кезектесе алмастырылып салынып, жүн жіппен 14 қатар етіп тоқылған. Әлбетте, берік болуы үшін шеткі екі жолақтың арасын қиғаштай үшбұрыш етіп бедер шығары 11 тоқылады. Ши талдарын қосып тоқыған жіптің ұшы бір-бірімен қосылып ширатылып, шиді байлайтын бауға ұластырылады. Ақ шидің биіктігі 161 см, ұзындығы 820 см.

Қазақстанда таралуы

Қазақстан бойынша кең тараған және әр кімге жақсы таныс. Шөлде, Құрғақ далада, өзенде, көлде жағалауында, жиірек сортан, топырақта өседі. Оңтүстік аймақтарда үлкен шіліктер құрып өседі. Бұл түр Қазақстанда кездесетін үш түрдің ең мықтысы, ол үлкен түп құрайды , сабақтың төменгі жағы көп жапырақты, сабағы мықты, биіктігі 2,5 метр құрайды, Жапырағы өте қатты, кейде тегіс, көбіне ортасынан жарыла қайрылған, ені 0,5 см-ге дейін. Сабағы сымдай қатты, гүл шоғыры жіңішке, сыпырғы тәрізді. Масағы дара гүлді, үш аталығы мен қысқа ойысы түзу (1,5–2 cm)7 Мамыр айынан бастап г8лдей бастайды (жазықта) Шілдеге дейін (теңіз деңгейінен 2000метр биіктіктегі тауларда). Далаларда және шөлдерде мекендейтін адамдардың өмірінде ақ шидың маңызы зор. Азық ретіндегі рөлі жыл мезгіліне қарай өзгеріп отырады. Көктемде масақтанғанға дейін мал сүйсініп жейді. Осы уақытта шөп ретінде даярлауға болады, құрамында сенімді заттар саны көп бола тұрса да, тек қосалқы азық ретінде ғана пайдаланады. Қыстың кезінде барлығы қар астында қалғанда, шидің биік сабағы кез-келген жануарға азық, сондықтан ши құтқарушы азық болып есептеледі, сондай-ақ жұт жылдары үй жануарларын аштықтан құтқарып қалған өсімдік. Жылына үш-төрт рет шабылып алынған және мал жайылған жерде дүркірей өсетіндігімен бағалы. Қазақстанның 0халықтық дәстүрлі заттарын жасауда шидің сабағы кеңінен қолданылады. Себеттер тоқуға , киіз үйлер үшін қабырға тоқиды. Сабағы мен жапырағы жиһаздарды қиыстыру мақсатында қолданылады, ертеде қатты, түкті тамырларынан щетка жасаған.

Дереккөздер

Қазақстан жануарлары сериясы