Аһангаран (өзен)
| Аһангаран | |
|---|---|
| өзб. Ohangaron | |
| |
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 236 км |
| Су алабының ауданы |
7710 км² |
| Су алабы | Сырдария → Солтүстік Арал теңізі → Оңтүстік Арал теңізі |
| Су шығыны | 22,8 м³/с (Түрік қыстағы) |
| Су ағысы | |
| Бастауы | Ақтассай мен Орталықсай өзендерінің бірігуі |
| • Орналасқан жері | Шатқал мен Құрама жоталарының арасы |
| • Биіктігі | 2710 м |
| • Координаттары | 41°17′55″ с. е. 70°37′13″ ш. б. / 41.29861° с. е. 70.62028° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | Сырдария |
| • Биіктігі | 260 м |
| • Координаттары | 40°47′32″ с. е. 68°50′29″ ш. б. / 40.79222° с. е. 68.84139° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 40°47′32″ с. е. 68°50′29″ ш. б. / 40.79222° с. е. 68.84139° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Орналасуы | |
| Ел |  Өзбекстан
|
| Аймақ | Наманған облысы, Ташкент облысы |
| Ортаққордағы санаты: Аһангаран | |
Аһангаран (өзб. Ohangaron/Оҳангарон) — Өзбекстанның Наманған және Ташкент облыстарындағы өзен, Сырдарияның оң саласы. Ангрен, Көлтышқан деген атаулар да пайдаланылады. Аһангаран мен Шыршық – Ташкент шұратының негізгі өзендері болып келеді.
Жалпы ақпараты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аһангаран Шатқал жотасының оңтүстік беткейінен ағатын Ақтассай мен Орталықсайдың түйіскен жеріндегі Басрабат асуы (басқа аты — Жырдан) астынан бастау алады.
Өзеннің Ақташсаймен бірге ұзындығы — 236 км[1], су алабының ауданы — 7710 км². Орташа су шығыны — 22,8 м³/с. Бастауының биіктігі теңіз деңгейінен — 2710 м. Сағаның биіктігі теңіз деңгейінен — 260 м.
Өзенде Аһангаран суқоймасы және Ташкент теңізі (Түйебұғаз суқоймасы) орналасқан. Аһангаран суы арналар арқылы Ташкент облысының Аһангаран, Орташыршық, Пакент, Бұқа аудандарындағы жерлерді суаруға пайдаланылады.
Өзен бойында — ірі елді мекендер Ангрен және Аһангаран қалалары орналасқан. Сырдарияға құятын жерде ежелгі Бенакент ірі қаласы орналасқан.
Орташа ұзақ мерзімді жылдық ағыны — 0,72 км³. Қар мен жаңбыр арқылы қоректенеді. Ең жоғары деңгейі сәуір-мамыр айларында болады. Барлық дерлік өзендердегі ең аз су ағындары (саба) — қазан-наурыз айларында болады. Суы мол кезеңі — сәуірден маусымға дейін орташа жылдық ағынның 51% құрайды. Ең көп су шығыны — мамыр айында болады.
М.Е.Массон орта ғасырларда Аһангаран ойпатында жер үсті су ресурстары айтарлықтай көп болғаны туралы бірқатар дәлелдер келтіреді. Бұл мәселені зерттемеу (1953 жыл) және басқа факторлардың ықтимал әсері туралы түсінік бере отырып, зиянды гидрологиялық өзгерістерді орман жамылғысының жойылуымен байланыстырады.
Аһангаран аңғары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бастауы мен орта ағысы Ангрен үстіртімен терең шатқалда ағып жатыр. Аханғаран шатқалының жоғарғы ағысы үстірт шегінде тереңдігі 400 метрден аспайды және ені 100 метрге дейін жететін жалпақ жайылма бар, оның бойында өзен тіпті кей жерлерінде бұрылыстар түзеді. Аһангаран шатқалынан төменірек Жақаршасай деген жердің маңында тереңдігі 800 метрге жететін әдеттегі шатқалдың кейпіне енеді. Аһангаран аңғары бойлық кескінді ойыс пішінімен сипатталады. Арашана құйылысында соңғысынан көп мөлшерде ірі сынықты материалдың түсуі өзен арнасының серіппеленуіне және еңістің жергілікті ұлғаюына әкеледі.
Орта ағысында өзен табаны аллювийден құралған және салыстырмалы түрде көлбеулеу еңіске ие. Аһангаран қаласынан төмен, өзен 8 шақырымға жететін кең алқап арқылы ағып өтеді.
Салалары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өзен жүйесінің өрнегі — ағаш тәрізді, пішіні ұзартылған келеді.
Өзенге Бақсуықсай, Тоғанбассай, Шабазсай, Арашансай, Дүкентсай, Қарабаусай, Ақшасай, Науғарзансай, Жығырыстансай, Қайырағашсай, Бессай, Нишбас, Күссай, Жертас, Сауықбұлақ және басқалары құяды. Сағасында Шамалақ су торабында Шыршық өзенінен судың бір бөлігін алып келетін Қарасу арнасы өзенге құяды.
Су энергетикасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]2020 жылы қуаттылығы 26,5 МВт Қамшық шағын СЭС іске қосылды[2].
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Рысбеков Ю.Х Трансграничные проблемы Чирчик-Ахагаранского бассейна. Научно-информационный Центр Межгосударственной Координационной Водохозяйственной Комиссии Центральной Азии, Ташкент, Узбекистан (орыс.) (pdf).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 14 қаңтар 2020.
- ↑ Строительство и модернизация — обновление отрасли (статья в интернет-журнале) (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме)