Баба ата мешіт-кесенесі
| Баба ата мешіт-кесенесі | |
 | |
| Сәулетшісі |
шеберлері Әбдірахман, Әбдіразақ. |
|---|---|
| Құрылысы басталды |
XIX ғасыр аяғы |
| Картада орналасуы | |
|
| |
Координаттар: 43°35′28″ с. е. 69°20′24″ ш. б. / 43.59111° с. е. 69.34000° ш. б. (G) (O) (Я)
Баба ата мешіт-кесенесі – Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміне енген XIX ғасыр аяғында салынған сәулет өнері ескерткіші.
Орналасқан жері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Түркістан облысы, Созақ ауданы, Бабаата ауылының солтүстік бөлігі.
Сипаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Баба ата мешіт-кесенесі сондай-ақ Ысқақ-Баба мешіт-кесенесі ретінде белгілі ортағасырлық Бабата қалашығының аумағында орналасқан және күйдірілген кірпіштен салынған ғимарат болып табылады. Кесенеде VІІ-VІІІ ғасырларда қазақ даласына келген Қазақстандағы исламның алғашқы таратушыларының бірі Ысқақ-Баба жерленген. Бастапқыда ежелгі қорымның үстінде тас үй салынды. Кейін уақыт өте келе қираған шағын мешіт тұрғызылған болатын. Бұл кесене XIX ғасырда салынған.
Баба ата кесенесі Оңтүстік Қазақстан үшін дәстүрлі портал-күмбезді стильде салынған, ортағасырлық дәуірде діни сәулет өнімінде қалыптасқан сәулет ғимараты болып табылады.
Ғимарат сопақша келген төртбұрыш пішінінде жасалған болып, сегіз қырлы шеңберлер үстіне қаланған, екі тең емес күмбезбенен жабылған. Ғимарат оңтүстік-батыс жағына қаратылған. Кіре-беріс қабырғасының сыртқы жағынан, қабырғаның тап ортасындан, екі жаққа бірдей қашыктықта орналастырылған екі өте мықты, тік-төртбұрыш пішініне жақын тірек орналастырылған, бұл тіректер ғимараттың аркасын тіреп тұр.
Намаз оқитын үлкен бөлме, сағана, діни-рәсімдік, т.б. бөлмелер бар. Мешіт пен сағана аркалы қуыстармен, михраб пен күмбездердің ішкі жағы жазулармен, өсімдік өрнектерімен безендірілген. Бөлмелер сыланып, әктелген, өрнектелген.
Тарихи деректер, аңыздар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ысқақ баба тұлғасы туралы халықта көп желілер сақталды. Дала адамдарын исламға бейбіт жолмен әкелу идеясы дәл осы Ысқақ Бабанікі деп есептелінеді. Оның ең жақын көмекшісі және серіктесі дала фольклорында әйгілі Баба түкті Шашты Әзіз болды. Сақталған аңыздардың бірінде Ысқақ ата Аллахтың құдіретін паш ету мақсатында өзінің досы Баба түкті Шашты Әзізді отқа тастауды бұйырады. От жанып біткен сәтте халық Шашты Әзіздің сап-сау болып, Құран оқып тұрғанын көріп таң қалады. Содан бері осы шейхтер өмір сүрген жер қасиет дарыған жер, ал Ысқақ баба кесенесі мұсылмандар үшін маңызды қажылық ету орны болып есептелінеді.[1]
Баб ата кесенесінің тұрғызылуы жайлы басқа аңыздарға ұқсай бермейтін өзгешелікті байқауға болады. Қазақтар мен қалмақтар арасындағы шапқыншылық жылдарында Баб-Ата басына тұрғызылған мазар қасақана қиратылады. Сол тұста айналасында отырған халық тоз-тоз болып жан-жаққа босып кетеді. Қайтадан бейбітшілік заман орнап, халық басы құралған кезде, Баб-Ата мазарының анық қай жерде екенін жұрт таппай қалады. Кесенені қайта көтермек болған халық орны қайда екенін тап баса алмай әбігерге түседі. Сол кезде ауылдың бір көнекөз қариясы, "Баб-Атаның анық қай жерде жерленгенін білудің бір ғана жолы бар" - дейді. Түнде сол жерге барып жасырынып жатып, бақылау керек. Таң таянып, шолпан жұлдызы туған кезде, Ысқақ баптың қабірі үстінде қабылан пайда болады. Қабылан тұрған жерді дәл белгілеп алса, сонда жерленген болып шығады, - дейді. Жұртшылық ақсақалдың айтқанын істеп, түнде сол маңды бақылауға шығады. Айтқанындай таң саз бере қабылан пайда болады. Қабыланды өз көздерімен көрген адамдар Ысқақ баптың – әулиелігіне тағы да көздері анық жетіп, сол жерді белгілеп алады. Келесі күні, қабылан тұрған жерді қазғанда Ысқақ Баб (Баб-Ата) сағанасына кіретін есіктің тура үстінен түседі. Ішке кіргенде жерленген кісі сүйегі мен Ысқақ бабтың туы, найзасын көреді. Қабірдің анық Ысқақ баптікі екеніне көз жеткізген халық, бүгінгі күнге дейін жеткен кесенені тұрғызады.
Ысхақ бабтың қабірінің орнын нақты дәл анықтау үшін, келесі аңыздың бірінде, Ысқақ бабтың Қарғалық (Бабата) қалашығындағы мекеніне түйе шөгеріпті деп те айтылады. Түйе – қазақтың да, арабтың да қастерлі малы. Жануар Темірқазықты бетке алып шөгіпті. Мінер үзеңгілігі жағы құбыла жаққа қарапты деседі. Түйе шөккен жерге Ысхақ бабтың сұпасын (қабір үстілік бөлігін) тұрғызып, кесенесін салған екен.
2003 жылы "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасы аясында кесене қалпына келтірілді.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9
| ||||||||||||||||||||||||||||||
