Байзақ ауданының ескерткіштері

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Суреті Ескерткіш Сипаттамасы
1 1941-45 ж.ж. Ұлы Отан соғысында қаза болған жауынгерлерге арналған ескерткіш 1985 ж. Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Сарыкемер ауылы, Мәдениет үйінің алдындағы алаңда орналасқан.

Жеңістің 50 жылдығына арналып салынған. Авторлары: мүсіншілер Лоташ, Сирота, сәулетшісі М. Қаржасов. Мүсінді-сәулеттік кешені екі туындыдан және оларды біріктіретін дөңгелек мінберден тұрады. Композициялық басымдылық - ашылған екі гүл күлтелерінің фонындағы қайғырып отырған әйел-ана тұғырынан тұрады. Ескерткіш бетоннан салынып, мүсін ақ түске боялған. Күлтелердің бірінің жоғары жағында Отан соғысының ордені салынса, екіншісінде «1941-45» деген жазу бар. Күлтелердің биіктігі 9,0 м, мүсіндікі 2,5 м. Мінбердің диаметірі 6,0 м. Тұғыр алдында - мәңгілік алау.

2 Байзақ батыр Мәмбетұлының жерленген жері 1789-1864 жж. Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Сарыкемер ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 5 км, Талас өзенінің оң жағасында орналасқан

Байзақ батыр-би - қазақ халқының қоқанд әміршілігімен күресінің белсенді мүшесіне. 1789 ж. Тараз маңында Абылай ханның көрнекті серігі, аты аңызға айналған Мәмбет Құндасұлы батырдың отбасында дүниеге келген. Байзақ датқаның сүйегі «Сүре Байзақ» елді мекеніндегі ежелгі қорғанда жерленген. Бейітінде 20 ғ. басында толығымен қираған күйдірілмеген кірпіштен ескерткіш орнатылған. Мавзолей монолитті бетоннан жергілікті дәстүрдің табынушылық сәулет өнері қолданылып соғылған. Біркүмбезді, көлемі алтықырлы, орталықтанған композиция, жоғары барабаны сферикалық күмбезбен жабылған. Күмбездің ұшы шағын күмбезшемен және жарты аймен айқындалған. Басты фасады кең емес аршалық кіру тамбурлы порталмен бөлінген. Ішкі қабырғалары ашық хорезм кірпіштерімен қаланған. Мавзолейде ескі жерлеудің кірпіштері қолданылған биіктігі 0,9 м. Күмбез бен мәрмәр тасты қабір бар. Ескерткіштің территориясы сәнді металл қоршаулармен қоршалған. Қыр етегінен мавзолейге кең бетон баспалдақтар апарады.

3 Ақтөбе мазары (Құлан-Бұлан, Ақ күмбез), ХIX ғ. басы Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Абай ауылынан солтүстік-батысқа қарай 5-6 шақырым жерде орналасқан.

Ескерткіш 1936 ж. КАЭ (А.Н. Бернштам, 1978 ж. Жамбыл облысы тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясымен, 1985-2001 ж. НИПИ ПМК мамандарымен зерттелген. 1970 ж. аяғына қарай порталдық қабырғалары мен күмбездері айтарлықтай бұзылып, 1980 ж. аяғында жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. 1970 ж. аяғына қарай порталдық қабырғалары мен күмбездері айтарлықтай бұзылған. 1980 ж. аяғында жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. Сазды қоспамен күйдірілген төртбұрышты кірпіштен жасалған. Бір камералы квадратты (6,2 х 6,2) текше көлемді биік барабанды салаланып біткен күмбезбен жабылған. Ішкі жиынтық төрт бұрышты күмбез асты желкенмен сүйемелденген. Портал-пештак биіктігі 8 м, негізгі аумағына айтарлықтай жақындай түскен және П-тәріздес рельефті жиектеулермен безендірілген. Қабырға интерьері сыланып, әк қоспасымен әктелген. Бастапқыда алебастрланып, аңшылық көрініс, түрмыс пен қару-жарақ құралдары салынған-фрескалық қолтаңбалар жұмсалған. Күмбезі жоқ, құйылған жер еден.

4 Ақмола мазары XIX ғ. басы Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Байзақ ауылынан 20-25 шақырым, жерде орналасқан. N 43° 28′ 926″; E 71° 23′ 555″

1985, 2001 жж. НИПИ ПМК экспедициясымен зерттелген. Уақыт өте күмбезі, кейбір жерлерінде кірпіштері құлаған. Күйдірілмеген кірпіштен соғылған күмбездері жұмсалған, жертөле мен кіре беріс ойықта бұзылулар бар, ішкі қабырғалар шұңқырланып, саз сылақтар түскен. Талас-Шу алқабына біркүмбезді күйдірілмеген кірпішті мавзолей түрі дәстүрлі орталықтанған композиция тән жұмырланып келген мавзолей бастапқыда көлемді әлсіз кескінделген үш бөлімді құрылымдар - төменгі қабаты сәл шығыңқы, орташа, кішкене қысылған жайма біртіндеп сфероконикалық күмбезге өткен. Іргетасы жоқ, бір жолды, тікбұрышты жұқа иілгіш кірпішті саз қабатпен қаланған. Жертөле негізіндегі қабырғаның ені 1 м шамасында, мавзолейдің сақталған бөлігінің биіктігі 5,7 м, диаметрі 8,5 м.

5 КЕҢЕС ОДАҒЫНЫҢ БАТЫРЫ А.СУХАМБАЕВҚА ЕСКЕРТКІШ 1964 ж. Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Жақаш ауылы орталығында орналасқан.Ескерткіш 1964 ж. фашистік Германиямен болған Жеңістің 30 жылдығына орай тұрғызылған. А. Сухамбаев (1920-1944) Байзақ ауданы Қарасу а. туып-өскен. Ұлы Отан соғ. майданында 1941 ж. қазан айынан Гродненск атқыштар полкінің 628 Қызылтулы 1-батальонының Борисовск атқыштар дивизиясы 174 Қызылтулы 31 армиясы 3 Белорус майданының командирі. Белорусияны, Литва мен Польшаны азат ету ұрыстарына қатысқан. 1944 ж. Пруссиямен шекарадағы Стшельцовизка дер. (Польша) жанында білдіртпестен жау жағының алдыңғы жағына өтіп, кеудесінен жаудың амбразурасын жапқан, өз өмірін сарп ете отырып, бөлімнің ұрыс тапсырмаларын ойдағыдай орындады. Батыр аты өз туған ұжымшарға, оқыған мектебіне берілді. Бетон ескерткіш пирамида тектес тұғырда тұрған бюсттен тұрады. Туынды түсінді, мүсіннің пластикасы батырдың төрт реттік кескінін бере отырып ұстамдылықпен шешілген. Бюсттің биіктігі 0,8 м, тұғыры - 1,8 м. Түғырдың үстіңгі жағында екі мемориалды мәрмәр тақтайлар монтаждалған. Бірінде аты мен өмір сүрген күні, айы, жылы қашалған, екіншісінде қаз. тіл. КСРО жоғарғы кеңесі Презид. А. Сухамбаевқа қаза болғаннан кейін (1945) Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы шешімнің тексті жазылған.
6 Ұлы Отан соғысы құрбандарына арналған ескерткіш
 1967 ж.
Жамбыл облысы, Байзақ ауданы. Түймекент (бұр.Трудовой пахарь) ауылының орталығында орналасқан.

Ескерткіш 1967 жылы «Трудовой пахарь» колхоз мүшелерінің қаржылырына орнатылған. Авторы – Иванов Н.В. Биіктігі 6 метрлік обелиск биікемес тұғырғы орналастырылған. Үстінгі жағында Ұлы Отан соғысының орденімен безендірілген. Тұғыр өлшемдері 10 х 6м. Обелисктің екі жанында мәрмәрдан жасалған плиталар бетіне соғыста қаза болған жерлестер есімдері жазылған.

7 Зауырбектөбе қонысы VII – IX ғғ. Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Абай ауылының шетінде, Кеңес су қоймасының оң жағалауында орналасқан. 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы ашып зерттеген. Бұл қоныс жобасында үшбұрышты алаң тұрпатты. Жақтарының өлшемдері 110 х 120 м болып келген оның биіктігі 2,5 м-ге жуық. Ол табанындағы ені 10-15 м, биіктігі 2 м-ге жуық, бұрыштарында мұнаралардың қалдықтары байқалатын үйінді жалмен қоршалған. Қоныс территориясында кездесетін қыш ыдыстар негізінен сырланбаған.
8 Ақтөбе қонысы VI – VIII ғғ. Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Абай ауылынан солтүстік-батысқа қарай 5 шақырым жерде орналасқан. Қонысты 1936 ж. КСРО ғылым академиясының Қазақ бөлімшесі мен ММТИ-ның экспедициясы ашты (А.Н. Бернштам). 1978 ж. оны Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы зерттеді. Жобасында табанынан есептегендегі өлшемдері 60 х 90 м, биіктігі 5 м-ге жуық тік бұрыштылау болып келген төбеге жақтарының ұзындығы: оңтүстік-батысқа - 50 м, солтүстік-шығысқа - 40 м, батысқа - 50 м алаң жанасқан. Барлық жағынан үйінді жалмен қоршаган оның батыс жағында ені 12-16 м, тереңдігі 0,7 м-лік ордың қалдығы бар.
9 Бекіністі қоныс VII – IX ғғ. Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Аймантөбе ауылынан батысқа қарай 5-6 шақырым жерде орналасқан. Ескерткішті 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы ашып зерттеді. Дөңгеленген төбе тұрпатты оның диаметрі 92 м, биіктігі 4,2 м-ге жуық. Ол айнала биіктігі 1,2 м-ге, табанынан есептегендегі ені 9 м-ге жуық үйінді жалмен қоршалған. Қоныстың сыртында, қабырғалардың түбінен ені 10-12 м, тереңдігі 0,8 м-ге жуық ор өтеді. Қабір шұңқырларынан шыққан топырақтардың арасынан кездесетін қыш ыдыстардың дені сырланбаған қыш-құмыралардың сынықтары.
10 ЖЕТІТӨБЕ ОБАЛЫ ҚОРЫМЫ ерте темір дәуірі Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Аймантөбе ауылынан солтүстікке қарай 1,5 шақырым жерде орналасқан. Қорымды 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы тауып зерттеді. Қорым үйіндісі топырақ 7 обадан тұрады. Диаметрлері 18-ден 40 м-ге, биіктіктері 1,5-2 м-ге жететін обалар солтүстіктен оңтүстікке қарай бір-бірінен 10-15 м алшақтықта тізбектеліп орналасқан.
11 ҚОНЫС VII – XIII ғғ. Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Аймантөбе ауылынан солтүстікке қарай 2 шақырым жерде, Талас өзенінің сол жағалауында орналасқан.

Қонысты 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы ашып зерттеді. Жобасында дөңгеленіп келген төбенің диаметрі 90-92 м, биіктігі 7 м-ге жуық. Дөңнің үстіңгі алаңы жазық, беткейі құламалы. Үстінен хумша, хум және құмыра тәрізді қыш ыдыстардың сынықтары көптеп кездеседі.

12 АЙМАНТӨБЕ ҚОНЫСЫ VII – IX ғғ. Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Аймантөбе ауылынан батысқа қарай 3 шақырым жерде орналасқан. 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы тіркеп зерттеген. Ескерткіш қоныс жобасында дөңгеленіп келген төбе тұрпатты. Диаметрі 110 м, биіктігі 5 м-ге жуық оны табанындағы ені 12 м-ге, биіктігі 2 м-ге жақын келетін үстінде мұнаралардың қалдықтары сақталған үйінді жал қоршап жатыр. Үстінен жиналынып алынған материалдардың дені - сырланбаған қыш ыдыстардың сынықтары.