Балабан (музыкалық аспап)
| Балабан | |
| (әз. Balaban) | |
 | |
| Жіктелуі |
Қос құрақты үрмелі аспап |
|---|---|
| Диапазоны |
|
| Туыстас аспаптары |
Дудук, Мей |
 Балабан ортаққорда | |
Балабан (музыкалық аспап) (әз. Balaban)[1] — Әзірбайжанның көне халық музыкалық аспабы. Қамыстан жасалған үрмелі музыкалық аспап.[2] Оркестрлерде, ансамбльдерде, сондай-ақ ашуг және басқа да фольклорлық орындаушылық ұжымдарда кеңінен қолданылады.[3]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Археологиялық қазба жұмыстары кезінде ежелгі Мингячевир қаласының орнында біздің дәуірімізге дейінгі I ғасырға жататын сүйектен жасалған музыкалық аспаптар табылды. Олар бізге таныс балабанның прототипі болып саналады. Алғаш рет ол туралы деректер «Кітаби-деде Горкуд» аңыз эпосында кездеседі. Мұндай атауды кейін әзірбайжан классиктерінің өлеңдерінен де кездестіруге болады. Аспаптың атауы дыбысты білдіретін «бала» және «тыйым» деген екі сөздің бірігуінен шыққан. Бұл атау аспаптың ерекше лирикалық және мұңды дыбыс шығаратын төмен тембріне байланысты.
1950 жылдары балабан ойнау кәсіптік музыкалық білім беру жүйесіне енгізіліп, оқу-әдістемелік құралдар арқылы оқытылды. Ол Ұлттық консерваторияда оқытылады.[4] "Балабан" атауы орта ғасырдағы көне түркі мәтіндерінде кездеседі. 20 ғасырдың бірінші жартысында балабан Әзірбайжан халық аспаптар оркестрінің құрамына енді.
Балабан әртүрлі мәдениеттерде кеңінен таралды және белсенді қолданылды, модификацияланды және классикалық балабанның дизайнына негізделген жаңа құралдарға айналды. Модификациялары:
- Қытайлық гуанзи
Балабан. Әзірбайжан тарихы мұражайы - Грузин дудугі
- Армян дудугі
- Кореялық хуанпири
- Түрік мейі
- Өзбек буламон
- Жапон хичирикиі
- Қырғыз қамыс сырнайы[5]
Құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Құрылғы өте қарапайым: ішінен дыбыс шығаратын арнасы бар ағаш түтік. Музыканттың жағында түтік сфералық элементпен, сәл тегістелген мундштукпен жабдықталған. Алдыңғы жағында сегіз тесік бар, тоғызыншы артқы жағында. Негізгі материалы -жаңғақ, алмұрт, өрік ағаштары. Баламанның орташа ұзындығы 30-35 см.[6]
Дыбысы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аспаптың диапазоны бір жарым октаваны қамтиды – кіші «соль» нотасынан екінші октаваның «до» нотасына дейін. Тәжірибелі және виртуозды музыканттар ерін бұлшық еттерін созудың арнайы әдісі көмегімен (кәсіби ортада «додаг сыхма» деп аталады) тіпті екінші октаваның «ми бемоль» дыбысына дейін үзінді шығарады.
Аспаптың масштабы диатоникалық болып табылады. Белгілі бір хроматикалық шкалаларды шығару үшін орындаушы қажетті тесіктерді жабады, осылайша үрлеудің оңтайлы күші мен динамикасын таңдайды. Бір қызығы, балабан вибратосы (мәндік үзік-үзік, дірілдеген дыбыс) төменгі регистрде кларнеттің дыбысталуын біршама еске түсіреді.[7]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Балабан (инструмент) https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%BD+%28%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%82%D1%80%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%29
- ↑ Балабан (инструмент) http://www.prostosound.com.ua/spravochniki/instrumenty/id/20
- ↑ Балабан https://ru-duduk.livejournal.com/6047.html
- ↑ История азербайджанского балабана (ФОТО) https://www.trend.az/life/culture/2999319.html
- ↑ Балабан https://xn----7sbab5aqcbiddtdj1e1g.xn--p1ai/musical_instruments/balaban
- ↑ Балабан (баламан) https://muzinstru.ru/duhovye/balaban
- ↑ Балабан музыкальный инструмент https://radio-27.ru/muzyka/balaban-muzykalnyj-instrument.html Мұрағатталған 19 мамырдың 2022 жылы.