Баладж-от қала
Бұл қала Испиджаб алқабындағы 10 ғасырдағы географ әл-Мақдисидің қалалар тізімінде көрсетілген. Зерттеушілер Баладж қаласын Баба-Ата қалашығына сәйкес келеді деп санайды.
Қалашық өзімен аттас өзен бойының орта ағысынд, Оңтүстік Қазақстанның Баба-Ата ауылының шетінде орналасқан. Ол туралы аңызда бар.
Бір кездері бұл бекініс осыдан мың жылдан астам уақыт бұрын кесене салған Ысқақ-Бабаның тұрағы болған екен.
Расымен-ақ,қалашыққа таяу жерде 15-16 ғасырларға жататың белгісіз кесененің қирандылары табылды. Жахба деректерде Баладж жайлы мағұлымат тіпті аз. Оған себеп ежелгі қаланың үлкен сауда жолынан тысқары орналасқандығы болса керек.
Сауда жолы Талас жазығы, Қаратаудың солтүстік бөктерлері және Саудакент, Құмкент, Созақ қалалары арқылы өтіп, Дешті Қыпшаққа бағыт алады.
Қалашықтың көлемі 43 гектарға жуық. Бұл жерде жеті жыл бойы жүргізілген жоспарлы қазба жұмыстары 1953 жылы басталған.
Баба-атаның ең көңе бөлігі ішкі қамал. Әлі қала орнықпаған 6-8 ғасырларда, осы араға екі қабатты сарай салыныпты. Ол жикі кірпіштен қаланған көлемі 240 шаршы метір ғимарат еді. Ғимараттың дәл орталығында 8 бұрышты зал болған. Ортасында іші тастан қаланған құдық болған.
Зал адам тұруға арналмаған, ол жерде отқа табыныушылықпен байланысты діни-салт жоралғы жасалғған. Оны таза күлі ғана қалған ошаққа қарап білуге болады. Кірер жалғыз есік тек осы залға алып келеді.
Екі қабатты ғимараттың барлық тұрғын бөлмелері жоғарыда орналасқан. Екінші қабатқа орталық залды үш жақтан қоршап тұрған бұрамалы баспалдақпен көтерілуге болады. Осы баспалдақтар арқылы шатырға да шыққан.
Жоғарыда орналасқан алты бөлме ғимараттың төбесңн жауып тұрған күмбездердегі арнайы жасалған ойықтар арқылы жарықтандырылатын. Ал баспалдақтарға қабырғада қалдырылған тесіктер арқылы түскен.
Әйнегі жоқ осындай ойықтар сыр жағынан тар болып көрінгенмен, ішке қарай кеңейе түскен. Бұ бөлмелерге қарай бағытталған сәуленің көбірек жарық беруіне ықпал етеді.
Бұл ғимарат 8 ғасырда құлай бастады. Біраз уақыт ол жерде ешкім тұрмағандықтан, жел бөлмелерге құммен сары топырақ толтырып, жарық беретін ойықтарды бітеп тастаған. Нәтежесінде біртіндеп күмбездер опырыла бастады. Осыдан сон бұл ғимарат жана құрылыс үшін пайдаланылған еді.
Бөлмелер арнайы дайындалған балшықпен толтырылды. Есіктер сабан кірпішпен қаланып бекітілді. Ғимараттың шатыры тегістеліп 304 шаршы метір құрайтын жаңа бір қабатты үйдің едені болып шықты.
Жаңадан тұрғызылған ғимараттың жекелеген 8 бөлмесі болды. Ал орталық бөлмесі – бұрынғы күмбезбен жабылған сегіз бұрышты зал еді.
Алғашқы кезде ғимараттың жартылай дөңгелек пішінді екі қорғаныс мұнаралары болған еді. Бірақ 9 ғасырда ғимартты мұнараларымен бірге пахсадан тұрғызылған жаңа әрі мықты ғабырғамен қоршады. Олардың биіктігі қазірдің өзінде тоғыз метірге таяу. Жаңа қабырға тек ғимаратты ғана емес, ішкі қамалдың айналасындағы жерді қоса қоршап тұрды.
Бекініс қабырғасының бейіктігі осы кезенде алты метірге жетіп, оқ атар тесіктермен аяқталған. Ал ішінде қарауыл бөлмелері бар жеті метрлік он бес мұнара қабырғадан ілгері шығыңқырап тұр. Шахристанның айналасын терендігі төрт метірілік ор қоршап жатыр.
11-12 ғасырларда, Баладж қаласының аймағында қарқынды құрылыс жұмыстары жүргізіліп, төңірегінде рабаттар пайда бола бастады. Осы кезде қаладағы ішкі қамал қайта салынып бұрынғы ғимараттан екі еседей үлкен жаңа кешеннің құрылысы басталады.
Бұл ғимараттың да ортасында баяғыдай төрт есігі бар сегіз бұрышты зал (кең бөлме) болды.
Қала аймағында жүргізіліп жатқан құрылыс тоқтаған жоқ. Қарқынды түрде көп бөлмелі, тегіс шатырлы үйлер бой көтеріп жатты. Осы үйлердің кейбір бөлмелері бойымен пешпен тандырлардаң шығатын ыстық ауа жүретін арнайы құбырлар жүйесімен жылытылды.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ISBN 9965-26-049-4
- Қазақстанның ежелгі қалалары