Бату сарайы

Бату сарайы, Ескі Сарай -қала, Алтын орданың астанасы. Бату сарайыды 1254 ж. (кей деректе 1243) Ақтөбе (Ахтуба) өзенінің жағасына Бату хан салдырған. Оның орны қазіргі Астрахан облысының Қарабайлы ауданындағы Селитерное селосының маңында сақталған. Жылнама деректері бойынша, жағалаудағы ең биік дәнде алтынмен қапталған хан сарайы тұрған, осыған орай ортағасырлық ірі мемлекет "Алтын орда" аталып кеткен. Қала орны бір мәдени қабаттан тұрады. Өзге Алтын орда қалалары сияқты оның сырты бекініс-қамалмен қоршалмаған. 1554 ж. орыстар Астрахан хандығын жаулап алғаннан кейін тұрғындары иесіз тастап кеткен.Бату сарайына ішкі Ресейден әр түрлі қаңғыбастар ашылып келе бастаған. Медресе мен мешіт, зәулім сарайлар мен монша, т.б. ғимараттарды тонап, қирата бастаған. Воевода Черемисовтің бұйрығымен қала үйлерінің кірпіштерін бұзып, Астрахан Кремлін салу үшін алып кеткен. 13-14 ғ-ларда Еділ Бұлғариясынан, Орта Азия елдерінен, Кавказ бен Қырымнан, Батыс Еуропа мемлекеттерінен, Египет пен Үндістаннан керуен легі ағылып жатқан ірі сауда, мәдениет орталығы болған Бату сарайы небәрі 20 - 30 жыл ішінде тып-типыл тоналып, күл-қоқыс үйіндісіне айналған. Археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізу барысында Алтын Орда хандары соқтырған теңгелер, зергерлік-бөдіздік бұйымдар табылған. 1395 ж. қайтадан бой көтере бастаған қала екінші рет Әмір Темірдің шапқыншылығына ұшыраған. 14 ғ. аяғында Каспий т. деңгейінің көтерілуіне байланысты тасқынын қорыққан тұрғындар қаланы біржолата тастап шыққан.

Дереккөздер

Әдеб.: Ф едоров-Давыдов Г.А., Искусство кочевников и Золотой Орды, М„ 1976.