Батыс армян тілі
| Батыс армян тілі | |
| Өз атауы: |
Արեւմտահայերէն, Arevmdahayeren |
|---|---|
| Аймақтар: |
Түркия (Армян таулы үстірті), Армения, Кипр, Ирак, Ливан, Сирия |
| Сөйлеушілер саны: |
1,6 миллион (2019)[1] |
| Күйі: |
жойылып бара жатқан |
| Классификация | |
| Жазуы: | |
| Тіл коды | |
| ISO 639-1: |
— |
| ISO 639-2: |
— |
| ISO 639-3: |
hyw |
| Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика | |
Батыс армян тілі (Արեւմտահայերէն, Arevmdahayeren, [ɑɾɛvmədɑhɑjɛˈɾɛn]) — заманауи армян тілінің екі стандартталған[2] түрлерінің бірі. Батыс армянша Ыстанбұл диалектісіне негізделіп стандартталса, шығыс армян тілі Ереван диалектісіне негізделген.
Ерте XX ғасырға дейін батыс армян тілінде сөйлейтіндер Осман империясында, әсіресе оның армян тарихи аймағы, Батыс Арменияда тұратын. Қазір де қолданыста жүрген батыс армян тілінің түрлері қатарында амшендер сөйлейтін амшен диалекті,[3] Сирияның Кассаб, Латакия, Джиср-эш-Шугур сөйленістері, Ливанның Анджар мен Түркияның Ыстанбұл мен Вакыфлы сөйленістері жатады. Сасун мен Муш диалектілерінде халық Арменияның Базмаберд пен Саснашен ауылдарында қазір де сөйлейді. Армян тілін өз ана тілі дейтін Кипрдің шамамен 3 000 армяны киликиялық сөйленісте сөйлейді, тіл жергілікті мектептерде оқытылады.
Батыс армян тілінің карин диалектінде солтүстік Армениядағы бірнеше жүз мың адам (әсіресе Гюмри, Артик, Ахурян жерінде, Ширак облысындағы шамамен 130 ауылда)[4] және Самцхе-Джавахетидегі армяндар (әсіресе Ахалкалаки, Ахалцихеде) сөйлейді.[5]
Батыс армян тілінің сөйлеушілер саны азаюда, оның қазіргі жағдайы «осал» деп бағаланады. Еш ел де бұл тілге ресми тіл дәрежесін бермеген, мекен елдерінен қысым көрген диаспоралық жас армяндар батыс армян тілін ұмытып барады. Ethnologue хабарлауынша, батыс армян тілін ана тілі дейтін 1,58 миллион адам бар, олар көбіне Түркия, Армения, Грузия, Ливан мен Иракта тұрады. Тіл 6b бағасына ие (құрып кету қаупі төнген тіл, ұрпақаралық табысталуы үнемі сәтті емес).[1]
Жіктелімі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Шығыс армян тілі мен классикалық армян тілімен қатар Батыс армян тілі Үнді-Еуропа тілдеріне жатады. Glottolog хабарлауынша, батыс армян тілінің басты сөйленістері осы: антиохия, артия, кіші Азия, болу, амшен, киликия, муш-тигранакерт, станоз, ван, йозгат.[6]
Шығыс және батыс армян тілінде сөйлейтін сауатты адамдар көбіне бір-бірін түсінсе, сауаттылығы төмен армяндардың өзге диалектті түсінбей қалып жатқаны да мүмкін.[7]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ a b Western Armenian (ағыл.). Ethnologue. Тексерілді, 3 қаңтар 2023.
- ↑ Chahinian, Talar; Bakalian, Anny (2016-01-01). "Language in Armenian American communities: Western Armenian and efforts for preservation". International Journal of the Sociology of Language (237): 37–57. doi:10.1515/ijsl-2015-0034. ISSN 1613-3668. https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/ijsl-2015-0034/html.
- ↑ Victor A. Friedman Sociolinguistics in the Caucasus // The Routledge Handbook of Sociolinguistics Around the World: A Handbook — Routledge, 2009. — P. 128. — ISBN 978-0415422789.
- ↑ Baghdassarian-Thapaltsian, S. H. (1970). "Շիրակի դաշտավայրի բարբառային նկարագիրը" (in hy). Bulletin of Social Sciences (6): 51–60. http://lraber.asj-oa.am/1696/. Retrieved 2013-03-24. Мұрағат көшірмесі 15 қыркүйектің 2019 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ Hovannisian, Richard Armenian Karin/Erzerum — Costa Mesa, California: Mazda Publ., 2003. — P. 48. — ISBN 9781568591513.
- ↑ Glottolog 4.3 – Western Armenian (ағыл.). glottolog.org.
- ↑ Armenian alphabet, language and pronunciation (ағыл.). Omniglot.com.