Мазмұнға өту

Беньямин Нетаньяху

Сілтемелерді өңдеу
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Беньямин Нетаньяху
ивр. בִּנְיָמִין נְתַנְיָהוּ‎
Беньямин Нетаньяху
Ресми портреті, 2023 жыл
Лауазымы
Ту
Ту
 Израиль премьер-министрі
Ту
Ту
29 желтоқсан 2022 жылдан бастап
Президент Ицхак Герцог
Ізашары Яир Лапид
31 наурыз 2009 — 13 маусым 2021
Президент Шимон Перес
Реувен Ривлин
Ізашары Эхуд Ольмерт
Ізбасары Нафтали Беннет
18 маусым 1996 — 6 шілде 1999
Президент Эзер Вейцман
Ізашары Шимон Перес
Ізбасары Эхуд Барак
Ту
Ту
 Әділет министрі
Ту
Ту
18 маусым 1996 — 4 қыркүйек 1996
Өмірбаяны
Партиясы Ликуд
Білімі Массачусетс технологиялық институты
Гарвард университеті
Ғылыми дәрежесі жаратылыстану ғылымдарының магистрі (1977)
Діні Яһудилік
Дүниеге келуі 21 қазан 1949 (1949-10-21) (75 жас)
Тель-Авив, Израиль
Әкесі Бенцион Нетаньяху (1910–2012)
Анасы Циля Нетаньяху (Сегаль)
Жұбайы 1) Мириам (Мики) Вейцман (кейін Харан)
2) Флор Кейтс
3) Сара Бен-Арци
Балалары қызы Ноа (бірінші некеден)
ұлдары Яир мен Авнер (үшінші некеден)
Қолтаңбасы Қолтаңбасы
өңдеу Үлгі құжаттамасын қараңыз

Беньямин (Биби) Нетаньяху (ивр. בִּנְיָמִין נְתַנְיָהוּ‎) — израильдік саясаткер, 2022 жылдан бері Израиль премьер-министрі, сонымен қатар 1996–1999 және 2009–2021 жылдарда осы лауазымда қызмет атқарған. Ликуд партиясының төрағасы болып келе жатқан Нетаньяху, оған қоса, — Израиль тарихындағы ең ұзақ уақыт қызмет атқарған премьер-министр, ол осы лауазымда жалпы 16 жылдан астам уақыт бойы қалған және Израиль мемлекетінің өзінде туған тұңғыш премьер-министрі.[1][2][3][4][5][6][7][8][9]

Тель-Авивтегі еврей отбасында дүниеге келген. Иерусалим мен Америка Құрама Штаттарының Филадельфия қаласында өскен. 1967 жылы Израиль қорғаныс күштеріне қызметке шақырылды.[10] Сайерет Маткаль арнайы күштерінде бөлімше командирі болды және бірнеше миссияларға қатысты. Капитан атағына ие болды. Массачусетс технологиялық институтын бітіргеннен кейін Нетаньяху Boston Consulting Group компаниясында экономикалық кеңесші болды. 1978 жылы Израильге оралып, Антитеррор институтын құрды. 1984–1988 жылдар аралығында Израильдің Біріккен Ұлттар Ұйымындағы тұрақты өкілі болды. 1993 жылы Ликуд партиясының төрағасы болып сайланып, оппозиция жетекшісі болды. 1996 жылғы сайлауда Шимон Пересті жеңіп, Израиль премьер-министрі болды. Нетаньяху мен Ликуд 1999 жылғы сайлауда Эхуд Барактың «Біріккен Израиль» одағына жеңіліп қалды. Нетаньяху жеке секторға кетіп, саясаттан толық бас тартамын деп шешті. Кейін саясатқа қайта оралып, Ариэль Шаронның премьер-министрлігі кезінде сыртқы істер министрі және кейіннен қаржы министрі қызметтерін атқарды. Израиль экономикасында айтарлықтай өсуге әкелген реформа бастады. Газа аймағын бөлшектеу жоспарына байланысты келіспеушіліктер себебінен отставкасын жариялады.[11][12]

Нетаньяху 2005 жылғы желтоқсанда Ариэль Шарон отставкасынан кейін Ликуд партиясының басшылығына қайтты.[13] 2006–2009 жылдар аралығында оппозиция жетекшісі болды.[14] 2009 жылғы сайлаудан кейін Нетаньяху басқа оңшыл партиялармен коалициялық үкімет құрып, екінші рет премьер-министр қызметіне кірісті.[15][16] 2013 және 2015 жылғы сайлауларда Ликудты жеңіске жеткізді.[17] 2019–2020 жылдардағы кезекті үш сайлаудан кейін саяси тұрақсыздық орын алып, үкімет құрылған жоқ. Нетаньяху мен Бенни Ганц арасында коалиция туралы келісімге келу арқылы тұрақсыздық шешілді.[18][19] Коалиция 2020 жылғы желтоқсанда ротация жүзеге асырылмай жатып тарады, ал 2021 жылғы наурызда жаңа сайлау өткізілді. Өзінің соңғы үкіметінде Нетаньяху Израильдің COVID-19 пандемиясына қарсы күресі мен 2021 жылғы Израиль-Палестина дағдарысына жауап операциясын басқарды. 2021 жылғы маусымда Нафтали Беннет үкіметі құрылғаннан кейін, премьер-министр қызметінен шеттетіліп, үшінші рет оппозиция жетекшісі болды. Нетаньяху 2022 жылғы сайлаудан кейін оңшыл партиялармен коалиция құрып, қайтадан премьер-министр лауазымына оралды. Нетаньяху мен оның үкіметі коалициядағы серіктестерімен бірге кең ауқымды сот реформасын жүргізді. Сот-құқықтық реформаларға қарсы қозғалыс теріс пікірмен қарсы алынды, сот-құқықтық реформаларға қарсы наразы топтар бірнеше ай бойы бүкіл ел бойынша жаппай наразылық акцияларын өткізді. 2023 жылғы 7 қазанда Израиль ХАМАС тарапынан шабуылға ұшырады, бұл 2023 жылғы Израиль-ХАМАС соғысын тудырды. Израиль үкіметі бұл шабуылға дайын болмағаны үшін Нетаньяху оппозиция тарапынан сынға алынды.[20][21][22]

2024 жылғы 21 қарашада Гаагадағы Халықаралық қылмыстық сот Биньямин Нетаньяхудың 2023 жылғы 8 қазаннан 2024 жылғы 20 мамырға дейін Газа секторында жасалған әскери қылмыстар мен адамзатқа қарсы қылмыстар үшін күдіктеліп, қамауға алу туралы жарлық шығарды.[23]

Балалық шағы мен әскери қызметі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Нетаньяху 1949 жылы Тел-Авивте туған.[24][25] Оның анасы Цила Сегал (1912–2000), Осман империясының құрамындағы Иерусалим округіндегі Петах-Тиква қаласында туған. Әкесі Бенсион Нетаньяху (1910–2012), Варшавада туған. Испания еврейлерінің алтын дәуірін зерттеу саласында тарихшы болған. Нетаньяхудың әке жағынан атасы Натан Милейковский раввин және сионшы жазушы болған. Нетаньяхудың әкесі Палестинаға күштеп көшірілген кезде тегін «Милейковскийден» «Құдай берген» деген мағынаны білдіретін «Нетаньяху» деп өзгерткен. Оның отбасы негізінен ашкеназ болғанымен, ДНҚ тесті оның сефард ата-бабалары бар екенін анықтағанын айтты.

Нетаньяху отбасы үш баланың екіншісі болды. Құддус қаласында өскен және білім алған. Генриетта Сзолд бастауыш мектебінде оқыған. Оның 6-сынып мұғалімі Рут Рубенштейн «Нетаньяху өте сыпайы, тәртіпті, ізетті және белсенді болғанын» айтқан.[26]

1956–1958 жылдарда және 1963 жылдан 1967 жылға дейін оның отбасы Америка Құрама Штаттарының Пенсильвания штатындағы Челтнем Тауншип қаласында тұрған.[27] Әкесі Дропси колледжінде дәріс берген.[28] Бенжамин Челтнем орта мектебін бітірген. Мектепте пікірсайыс клубы, шахмат клубы және футбол клубында белсенді қатысқан. Ол және оның ағасы Йонатан осы аймақта кездескен үстірт өмір салтынан, жастардың қарсы әрекеттерінен, отбасы қатысқан Филадельфиядағы еврейлер синагогасындағы либералдық реформа ортасынан наразылық білдірген.

Нетаньяху 1967 жылы орта мектепті бітірген.[29] Сол жылы Израильге қайтып келіп, қорғаныс күштеріне қызметке кіріп, бес жыл бойы елдің қарулы күштерінің «Сайерет Маткаль» арнайы әскери бөлімшесінде сарбаз ретінде қызмет еткен. 1967–1970 жылдардағы Израиль мен араб еледері арасындағы соғыстарға қатысқан.[30] Израиль әскерлері Иорданияға басып кірген. 1968 жылғы наурызда өткен Қараме шайқасында Палестинаны азат ету ұйымының жетекшісі Ясир Арафатты қолға түсіру үшін барған әскерлер ауыр шабуылдарға ұшыраған. Нетаньяху әскери бөлімдердің бірінде командир болған және бірнеше рет шайқастарда жараланған.[31] 1968 жылы Израильдің Ливанға басып кіруінде және 1972 жылы мамыр айында палестиналық террористердің кепілдікке алған Сабена 571 рейсін азат ету операциясында иығынан оқ тиіп жараланған.[32][33] 1972 жылы әскери қызметтен босатылып, «Сайерет Маткаль» резервінде қалған. Кейінірек АҚШ-қа оқу үшін кеткен. 1973 жылы қазан айында Қиямет соғысына қатысу үшін Израильге қайтып келген.[34] Суэц каналы бойында Мысыр күштеріне қарсы арнайы әскери операцияға қатысқан. Операцияның егжей-тегжейлері бүгінге дейін құпия болып қалуда.[35]

1972 жылы аяғында АҚШ-қа қайтып келіп, Массачусетс технологиялық институтында (MIT) архитектура бойынша білім алған.[36] Бен Нитай деген атымен 1975 жылғы ақпанда архитектура бойынша бакалавр дәрежесін,[37][38] ал 1976 жылғы маусымда магистратура дәрежесін алған.[39] Бір мезгілде саясаттану ғылымдары бойынша докторантурада оқыған, бірақ Энтеббе шабуылы кезінде ағасының қазасы себепті оқуын тоқтатқан.[40]

Нетаньяху 1976 жылдан 1978 жылға дейін Бостон қаласындағы Boston Consulting Group компаниясында экономикалық кеңесші болып жұмыс істеген. Компанияда Митт Ромнимен бірге жұмыс істеп, тұрақты достық қарым-қатынастар орнатқан. Ромни Нетаньяхуды сол уақытта «анық көзқарасы бар мықты тұлға» деп сипаттап, «бір-бірін өте жақсы түсінетіндерін» айтқан.[41]

Өз өмірі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Иврит және ағылшын тілдерін еркін меңгерген.[42]

Отбасы мен қарым-қатынастары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бірінші әйелі — 1974 жылдан бастап Мириам Вейцман. Ол Израиль Қорғаныс әскерінде қызмет еткен, химик, Еврей университетінде оқыған. Жұптың 1978 жылы Ноа есімді қызы дүниеге келген.[43]

Екінші әйелі — 1981 жылдан бастап Флер Кейтс. Оның әкесі еврей болған, ал анасы еврей емес. Сондықтан Кейтс Нетаньяхумен некеге тұрмас бұрын иудаизмді қабылдаған. Нетаньяхумен бірге Израильге көшкеннен кейін бірнеше жылдан соң, 1988 жылы, ажырасуға өтініш берген.[44]

Үшінші және қазіргі әйелі — 1991 жылдан бастап Сара Бен-Арка Нетаньяху, психология магистрі.[45] Жұптың екі ұлы бар: Яир (1991 жылы туған; ЦАХАЛ-да қызмет еткен)[46] және Авнер (1994 жылы туған).[47]

Нетаньяхудың бірінші некесінен туған қызы Ноа Дэниел Ротқа тұрмысқа шыққан. Олар 2009 жылы Шмуэль есімді ұлды, 2011 жылы Давид есімді екінші ұлды,[48] ал 2016 жылы Ноа есімді қызды қарсы алды.[49]

Діни көзқарастары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бала кезі мен жастық шағында Биньямин Нетаньяху АҚШ-та ата-анасымен бірге тұрған кезде Филадельфиядағы реформистік иудаизмнің синагогасына (URJ бірлестігі) барған.[50] Кейінірек, Нью-Йоркте Израильдің БҰҰ-дағы елшісі болып қызмет еткенде, ортодоксалды-заманауи «Парк-Ист» синагогасына барып жүрген.[51]

Премьер-министр ретінде ол 2016 жылы Израильдің реформаланған қауымдастығының мүшелеріне жасалған шабуылдарға қарсы шығып: «Израиль — барлық еврейлердің үйі, және біздің күшіміз — бірлігімізде» деп мәлімдеген.[52]

Нетаньяху көбіне зайырлы өмір салтымен танымал,[53] бірақ Израильдегі қалыптасқан тәжірибе бойынша иудаизм дәстүрлерін (соның ішінде шаббатты) көпшілік алдында бұзудан аулақ жүреді.[54]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Rob Picheta Benjamin Netanyahu sworn in as leader of Israel's likely most right-wing government ever  (ағыл.). CNN (29 December 2022). Тексерілді, 29 желтоқсан 2022.
  2. ↑ Aron Heller Netanyahu makes history as Israel's longest-serving leader. Associated Press (17 July 2019). Тексерілді, 17 шілде 2019.
  3. ↑ Williams, Dan. Bruised but driven, Netanyahu becomes Israel's longest-serving PM, Reuters (18 шілде 2019).
  4. ↑ Judy Dempsey The Enduring Influence of Benjamin Netanyahuʻs Father. Carnegie Europe (3 наурыз 2012).
  5. ↑ Amir Buhbut Sayeret Matkal is 50 years old. NRG Maariv.
  6. ↑ Mitch Ginsburg Saving Sergeant Netanyahu. The Times of Israel (25 қазан 2012).
  7. ↑ Hoffman, Gil. Kadima wins, but rightist bloc biggest (10 ақпан 2009). Тексерілді 17 маусымның 2012.
  8. ↑ Netanyahu sworn in as Israelʻs prime minister (31 наурыз 2009). Тексерілді 10 наурыздың 2013.
  9. ↑ Heller, Jeffrey. Netanyahu sworn in as Israeli prime minister, Reuters (31 наурыз 2009). Тексерілді 10 наурыздың 2013. Мұрағат көшірмесі 24 қыркүйектің 2015 Wayback Machine мұрағатында
  10. ↑ David Remnic (2013-01-23). Bibiʻs Blues. http://www.newyorker.com/online/blogs/newsdesk/2013/01/bibis-blues.html. 
  11. ↑ Netanyahu Gets Tough to Transform Israel's Economy, The New York Times (24 қазан 2004).
  12. ↑ Mitchell Thomas G. Likud Leaders — Jefferson, North Carolina: McFarland. — P. 186. — ISBN 978-0-7864-9713-3.
  13. ↑ Netanyahu elected as Likud party chairman, Xinhua News Agency (20 желтоқсан 2005). Тексерілді 27 шілденің 2009.
  14. ↑ Hoffman, Gil. Kadima wins, but rightist bloc biggest, The Jerusalem Post (10 ақпан 2009). Тексерілді 17 маусымның 2012.
  15. ↑ Netanyahu sworn in as Israel's prime minister, Haaretz (31 наурыз 2009). Тексерілді 10 наурыздың 2013.
  16. ↑ Heller, Jeffrey. Netanyahu sworn in as Israeli prime minister, Reuters (31 наурыз 2009). Тексерілді 10 наурыздың 2013. Мұрағат көшірмесі 24 қыркүйектің 2015 Wayback Machine мұрағатында
  17. ↑ Birnbaum, Ben. 'Is This Ship Sinking?' Inside the Collapse of the Campaign Against Netanyahu, New York City: The New Yorker (20 наурыз 2015).
  18. ↑ Gil Hoffman Rivlin hands over mandate, begs MKs to prevent third election  (ағыл.). The Jerusalem Post (21 November 2019). Тексерілді, 21 қараша 2019.
  19. ↑ Eglash, Ruth. After three elections and political deadlock, Israel finally swears in new government, The Washington Post (17 мамыр 2020). Тексерілді 20 мамырдың 2020.
  20. ↑ Israel-Gaza conflict: Unthinkable security lapse on Netanyahu's watch, The Times.
  21. ↑ Israelis question Prime Minister Benjamin Netanyahu on 'colossal failure' on security establishment, The Telegraph Online.
  22. ↑ Netanyahu may end up the highest-ranking casualty of this attack, The Australian.
  23. ↑ Международный уголовный суд выдал ордер на арест премьера Израиля Биньямина Нетаниягу и бывшего министра обороны Йоава Галанта  (орыс.). Meduza.
  24. ↑ Benjamin Netanyahu. Израиль Сыртқы істер министрлігінің ресми сайты. Тексерілді, 16 маусым 2021. Мұрағат көшірмесі 6 маусымның 2013 Wayback Machine мұрағатында
  25. ↑ Benjamin Netanyahu, Israel's unseated long-term leader (en-GB), BBC News (13 маусым 2021). Тексерілді 16 маусымның 2021.
  26. ↑ Lidman, Melanie. PM was 'responsible' sixth-grader, evaluation shows, The Jerusalem Post (28 тамыз 2012).
  27. ↑ Prime Minister Benjamin Netanyahu, Ynetnews (10 ақпан 2012). Тексерілді 9 наурыздың 2013.
  28. ↑ Moyer, Justin. Why Benjamin Netanyahu is so tough: He's from Philadelphia, The Washington Post (3 March 2015). Тексерілді 5 наурыздың 2015. Мұрағат көшірмесі 2 сәуірдің 2015 Wayback Machine мұрағатында
  29. ↑ Netanyahu's 'My Story': In the eyes of a staunch ideologue (30 қараша 2022).
  30. ↑ Right-wing Jewish Nationalism Created Netanyahu. Then Netanyahu Became Its Master, Haaretz.
  31. ↑ Ginsburg, Mitch. Saving Sergeant Netanyahu, The Times of Israel (25 қазан 2012).
  32. ↑ Israel's Benjamin Netanyahu: Commando turned PM, BBC News (14 мамыр 2020).
  33. ↑ Melman, Yossi. More than six decades on, Israel memorializes late commander of British Army's Jewish Unit, Haaretz (18 қараша 2010). Тексерілді 17 наурыздың 2013.
  34. ↑ Ball, Charles H.. Professor recalls Netanyahu's intense studies in three fields, MIT Tech Talk (5 маусым 1996). Тексерілді 17 наурыздың 2013.
  35. ↑ 40 שנה לאחור: היכן היו אז, המנהיגים של היום?  (иврит), Walla! (13 қыркүйек 2013).
  36. ↑ Cathy Hartley, David Lea, Paul Cossali, Annamarie Rowe Араб-Израиль қатынасын зерттеу = Survey of Arab-Israeli Relations — Taylor & Francis, 2004. — Б. 522.
  37. ↑ Enrollment Statistics. MIT Office of the Registrar. Тексерілді, 17 қазан 2012.
  38. ↑ The MIT 150: 150 Ideas, Inventions, and Innovators that Helped Shape Our World, The Boston Globe (15 мамыр 2011).
  39. ↑ Ball, Charles H.. Professor recalls Netanyahu's intense studies in three fields, MIT Tech Talk (5 маусым 1996). Тексерілді 17 наурыздың 2013.
  40. ↑ Profile: Benjamin Netanyahu, BBC News (20 ақпан 2009). Тексерілді 9 наурыздың 2013.
  41. ↑ Barbaro, Michael. A Friendship Dating From 1976 Resonates in 2012, The New York Times (7 сәуір 2012). Тексерілді 7 сәуірдің 2012.
  42. ↑ Is mother-tongue English now a prerequisite for prime minister? -analysis  (ағыл.). The Jerusalem Post | JPost.com. Тексерілді, 22 қыркүйек 2023. Мұрағат көшірмесі 21 наурыздың 2023 Wayback Machine мұрағатында
  43. ↑ "Photo Essay: Netanyahu's Grandson Named".
  44. ↑ Nast, Condé Star of Zion (en-US) (5 маусым 1996).
  45. ↑ https://www.gov.il/en/departments/prime_ministers_office/govil-landing-page  (иврит). Тексерілді, 22 қыркүйек 2023. Мұрағат көшірмесі 21 қыркүйектің 2023 Wayback Machine мұрағатында
  46. ↑ Benjamin Netanyahu's son gets new IDF PR job - Globes  (ағыл.) (10 April 2011). Тексерілді, 22 қыркүйек 2023.
  47. ↑ Netanyahu Jr. wins National Bible Quiz (en-US). Мұрағат көшірмесі 21 сәуірдің 2023 Wayback Machine мұрағатында
  48. ↑ "Netanyahu Grandson Born – Inside Israel"..
  49. ↑ editor Netanyahu Becomes a Zaide for the Third Time | Matzav.com (en-US) (17 ақпан 2016).
  50. ↑ Moyer, Justin Wm. Why Benjamin Netanyahu is so tough: He’s from Philadelphia (en-US) (25 қазан 2021).
  51. ↑ Йоссеф Йак Биньямин Нетаньяху обнимает реформистов?  (орыс.) (24 марта 2016). Мұрағат көшірмесі 27 сәуірдің 2024 Wayback Machine мұрағатында
  52. ↑ Йоссеф Йак Биньямин Нетаньяху обнимает реформистов?  (орыс.) (24 марта 2016).
  53. ↑ Netanyahu, who mainstreamed Israel’s radicals, now the last obstacle to their agenda  (ағыл.) (2022). — «Netanyahu is a secular Jew, whose Jewish identity is not expressed in the rigorous observance of the Orthodox and the Haredim.» Мұрағат көшірмесі 16 мамырдың 2024 Wayback Machine мұрағатында
  54. ↑ Raphael Ahren Covering Netanyahu in New York on Shabbat? That’s no job for a Jewish boy  (ағыл.). The Times of Israel (30 September 2012). Мұрағат көшірмесі 27 сәуірдің 2024 Wayback Machine мұрағатында
Сурет, видео және аудио
Тематикалық сайттар
Сөздіктер және энциклопедиялар
Нормативті бақылау
BIBSYS: 22614 · BNC: a10442613 · BNF: 125261531 · CiNii: DA08864557 · EGAXA: vtls003004175 · GND: 119479575 · ISNI: 0000000109375798 · LCCN: n78049769 · LNB: 000261912 · NDL: 00657354 · NLC: 881196 · NKC: js20050815012 · NLA: 35172521 · NTA: 071500359 · NUKAT: n2009147482 · РГБ: 000038531 · SUDOC: 034512438 · VIAF: 114192441
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Беньямин_Нетаньяху&oldid=3405178» бетінен алынған