Бурабай ұлттық паркі
| Бурабай мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы | |
 | |
| ХТҚО санаты — II (Ұлттық парк) | |
| Жалпы мағлұмат | |
|---|---|
| Ауданы | 129 299 га |
| Құрылған уақыты | 12 тамыз 2000 жыл |
| Басқаратын ұйым | ҚР Президентінің Іс Басқармасы |
| Сайты | http://parkburabay.kz/ |
| Орналасуы | |
| 53°05′00″ с. е. 70°18′00″ ш. б. / 53.0833° с. е. 70.3° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 53°05′00″ с. е. 70°18′00″ ш. б. / 53.0833° с. е. 70.3° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  Қазақстан |
| Аймақ | Ақмола облысы |
| Аудан | Бурабай ауданы |
 Бурабай мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы Ортаққорда | |
Бурабай мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы – Көкшетау қыратының шығысындағы таулы-орман сілемін алып жатқан табиғи саябақ.
Саябақ 2000 жылы ұйымдастырылды. Бұл қорықтық аумақтың қайта тууы. 1935 жылы шамамен осы жерде "Бурабай" қорығы құрылды, алайда ол 1951 жылы жұмысын тоқтатқан еді.
Геологиясы, жер бедері мен су жүйесі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Көкшетау қыраты ең көне кембрийге дейінгі кезең мен палеозой кезеңінің жыныстарынан түзілген. Кембрийге дейінгі кезең (600 миллион жылдан астам уақыт бұрын) негізінен гнейс, кварц және кристалл қатпарларды қамтиды. Оқжетпес, Бүркіт, Жұмбақтас, Бура, Жеке батыр секілді жел қажаған тау жыныстары алуан түрлі. Олар мұнараларға, бекініс-қорғандарға ұқсайды.
Шығыстан бастап тау қыратына қарай ойлы-қырлы жер бедері биік жоталармен іркес-тіркес жатыр. Саябақта көрікті көлдер өте көп. Олардың ішінде тұщы көлдер – Бурабай, Шортанды, Үлкен Шабақты, Жөкей және ащы – Тасшалқар, Қотыркөл, Кіші Шабақты ерекше көзге түседі. Үлкен Шабақты мен Кіші Шабақтының ортасындағы шағындау ғана Майбұлақ көлі айрықша назар аудартады. Бурабайдан оған дейінгі жол бойы өте көрікті. Сол жақта тау беткейлерін орман көмкеріп тұрса, оң жақта ағаш-ағаштың арасынан Үлкен Шабақты көлінің көгілдір суы жарқырап көрінеді. Бұл көлдің суының емдік қасиеті бар.
Шағын өзендерден Сарыбұлақ пен Громоваяны атап айтуға болады. Оларды негізінде бұлақ деген жөн болады. Саябақта мөлдір бастаулар өте көп.
Климаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Саябақ климаты континенталды. Ауаның орташа жылдық температурасы – 1-2°С, температураның абсолюттік минимумы – минус 51°С, абсолюттік максимумы – плюс 41°С. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы – 125 тәулiк.
Флорасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Саябақ Қазақстанның далалық ландшафт зонасында орналасқан. Онда өсімдіктің 757 түрі бар, оның 95-і сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан өсмдіктер болып есептеледі. Бірақ ең көз тартарлығы – қарағай орманы. Әдетте олар граниттi сiлемдерде, кейде төбелер мен бөктерлердегi кварц қатпарларында өседі.
Саябақтың жер алқабы түрліше: тасты-қыналы жерлер, шөпті-мүкті жерлер және қайың мен көктерегі басым болып келетін барынша ылғалды ойпатты жерлер. Салыстырмалы түрде саябақта бұталар аз десе де болады. Олар: арша, тобылғы, итмұрын, қызыл тал, тал, таңқурай және қарақат. Жас қарағайлы орманда шөп сұйықтау, ал ойпат жерлерде қалың өседі.
Өсімдіктердің солтүстік түрлері – қырыққұлақ, қырықбуын, плаун, қияқөлең, бүлдірген, итбүлдірген, кейде тіпті мүкжидек кездеседі.
Ағаштардың діңі мен жартастарды қына, ал тым ылғалды жердегілерін жасыл мүк жапқан. Санамалап айтылған өсімдіктердің бір бөлігі Қызыл кітапқа енген.
Шортанды көлі ауданында сиректеу болса да қара қандағаш өседі. Осы сияқты шәңгіш пен мойыл да сирек ұшырасады. Кейбір батпақты жерлердегі торфтың қалыңдығы үш метрге дейін жетеді.
Фаунасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Саябақта омыртқалылардың 305 түрі бар деп есептеледі. Олардың ішіндегі 87-сі – сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан түрлері. Мұнда бұлан, сібір елігі, қабан көп таралған. Аралға будандастырылған аксанийлік асыл тұқымды бұғы әкелінген.
Жыртқыштардан қасқыр, түлкі, қарсақ, дала күзені, сілеусін, аққалақ, сусар және борсық тіршілік етеді. Америкалық қара күзен де ойдағыдай жерсініп кетті.
Жәндік қоректілерден әдеттегі және құлақты кірпі, жертесер бар. Кеміргіштерден аққоянды, ор қоянды атауға болады, ақ тиін, көптеген сұр тышқан, тышқан, егеуқұйрықтар жерсіндірілді. Жарқанат – бұл жердің байырғы тұрғыны.
Саябақта құстың екі жүзден астам түрі бар. Жыртқыш құстардан қаршыға, ителгі, тазқара, бүркіт, күйкентай, қырғи, үкі және құлақты жапалақ мекендейді. Әдетте мұнда көк қарға, мысықторғай, көкек, сайрауық, тоқылдақ, сары шымшық, орман кептері, сауысқан және қаратаған тіршілік етеді.
Көлдерде мекендейтіндер – қоңыр қаз, бізқұйрық, барылдауық, көк алаүйрек, қасқалдақ, көкқұтан, сұқсыр үйрек, балшықшы, шағала.
Бауырымен жорғалаушылар – улы сұр жылан, сары бас жылан, кесіртке, сары бауыр қара шұбар жылан.
Қосмекенділер – жасыл құрбақа, бақа. Көлдер алабұға, қара балық, аққайран, шортан балықтарына бай.
Жәндіктердің түрі бірнеше мыңдап саналады. Олар әлі жеткіліксіз мөлшерде зерттелген. Кейбір жәндіктер Қызыл кітапқа енгізілген.
Елік жөнінде сәл тоқтала кетейік.
[Көктемде күйге түсу кезінде еліктің текесі қатты ақырып біреуді шақырғандай дыбыс шығарады. Оны біле бермейтін адам жақын маңдағы хайуанаттар бағынан қашып шыққан арыстанның ақырғаны екен деп ойлап қалуы да мүмкін. Елік өз бақталасын осылайша жекпе-жекке шақырады. Елік сияқты әдемі жаратылыс кісі қорқарлық осындай дауыс шығарады дегенге сене қоюдың өзі қиын.
Ұлттық саябақта көптеген шипажайлар, демалыс үйлері, туристік базалар бар. Бурабай шипажайы аса кең көлемде пайдаланылады. Ұлы Отан соғысы кезінде, 1941–1944 жылдары бұрынғы КСРО-ның көптеген көрнекті ғалымдары осы жерден жайлы пана тапқан.
Бурабай шипажайында асқазан, буын ауруларынан және басқа да сырқаттардан ем алып шығады.[1]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ АЛТАЙДАН КАСПИЙГЕ ДЕЙІН. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАБИҒИ,ТАРИХИ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ЕСКЕРТКІШТЕРІ МЕН КӨРНЕКТІ ОРЫНДАРЫНЫҢ АТЛАСЫ. 3 томдық. Алматы. 2011. 1 т.–584 б., карталар, суреттер. ISBN 978-601-280-215-3, ISBN 978-601-280-216-0
