Батыс Қазақстан облысы
 | Бұл мақалада дереккөздер жетіспейді. Ақпарат тексерілуі керек немесе мақала жойылуға ұсынылады. Сіз бұл мақаланы өңдеп үлес қоса аласыз: ол үшін сенімді дереккөздерге сілтеме жасау керек. |
| Қазақстан облысы | |||
| Батыс Қазақстан облысы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облыс орталығы | |||
| Аудандар саны |
12 | ||
| Ауылдық округтер саны |
147 | ||
| Кенттік әкімдіктер саны |
3 | ||
| Қалалық әкімдіктер саны |
2 | ||
| Ауыл саны |
413 | ||
| Әкімі | |||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
51°14′00″ с. е. 51°22′00″ ш. б. / 51.23333° с. е. 51.36667° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°14′00″ с. е. 51°22′00″ ш. б. / 51.23333° с. е. 51.36667° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты | |||
| Жер аумағы |
151 339 км² (8- орын) | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Экономикалық ауданы | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
▲ 696 009 [1] адам (2025)(12 орын) | ||
| Тығыздығы |
4,6 адам/км² (10 орын) | ||
| Ұлттық құрамы |
қазақтар 77,82 % | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Телефон коды |
+7 7112 xx-xx-xx | ||
| Пошта индекстері |
09xxxx | ||
| Автомобиль коды |
07 | ||
| ISO 3166-2:KZ коды |
KZ-ZAP | ||
| Басқалары | |||
| Әкімдіктің мекенжайы |
Орал қаласы, Назарбаев даңғылы, №179 | ||
|
| |||
 Ортаққордағы санаты: Батыс Қазақстан облысы | |||
Батыс Қазақстан облысы — Қазақстан Республикасының солтүстік-батысындағы облысы.
Облыс 1932 жылғы 10 наурызда Батыс Қазақстан облысы болып құрылған. 1962 жылы Орал облысы болып өзгертілген. 1992 жылдан Батыс Қазақстан облысы болып аталады. Жерінің аумағы — 151,3 мың км², тұрғындары 646 828 адам (2018).[3] Әкімшілік жағынан Батыс Қазақстан облысы 12 ауылдық әкімшілік ауданға, олар 4 кенттік және 155 ауылдық әкімшілік округтерге бөлінген.
Орталығы — Орал қаласы. Облыстағы 539 елді мекеннің тұрғындары біркелкі орналаспаған. Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 4,0 адамнан келеді (1999). Солтүстік аудандарда және Жайық өзенінің аңғарында халық жиі қоныстанған (1 км²-ге 9–12 адам). Қала халқы бүкіл халықтың 49,1% құрайды. Қалалары: Орал, Ақсай; ірі кенттері: Бөрлі, Деркөл, Зашаған, Круглоозёрное, Чапаев, Тасқала, Шыңғырлау.
Аудандары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысында 12 аудан мен 1 облыстық маңыздағы қала бар:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Аумағы (км²) |
Халқы (адам, 2021)[4] |
Құрамы |
|---|---|---|---|---|
| Ақжайық ауданы | Чапаев ауылы | 25,7 мың | 36 199 | 18 а/о |
| Бәйтерек ауданы | Перемётное ауылы | 7,4 мың | 58 466 | 22 а/о |
| Бөкей ордасы ауданы | Сайқын ауылы | 19,2 мың | 14 480 | 7 а/о |
| Бөрлі ауданы | Ақсай қаласы | 5,6 мың | 58 138 | 13 а/о, 1 қала |
| Жаңақала ауданы | Жаңақала ауылы | 20,8 мың | 21 501 | 9 а/о |
| Жәнібек ауданы | Жәнібек ауылы | 8,2 мың | 14 554 | 9 а/о |
| Казталов ауданы | Казталовка ауылы | 18,6 мың | 27 432 | 16 а/о |
| Қаратөбе ауданы | Қаратөбе ауылы | 10 мың | 13 629 | 8 а/о |
| Сырым ауданы | Жымпиты ауылы | 11,9 мың | 17 369 | 12 а/о |
| Тасқала ауданы | Тасқала ауылы | 8,1 мың | 16 348 | 9 а/о |
| Теректі ауданы | Теректі ауылы | 8 мың | 38 720 | 15 а/о |
| Шыңғырлау ауданы | Шыңғырлау ауылы | 7,2 мың | 13 032 | 8 а/о |
| Орал қаласы | — | 0,7 мың | 345 787 | 1 а/о, 3 кент |
Географиясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Шығысында Ақтөбе, оңтүстігінде Атырау облыстарымен, батысында Ресейдің Астрахан, Волгоград, солтүстік-батысында Саратов, Самара, солтүстігінде Орынбор облыстарымен шектеседі.
Табиғаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысы аумағының басым бөлігі Каспий маңы ойпатының солтүстігінде орналасқан. Жер бедері, негізінен, құмды алқаптар мен сор ойпаңдар алмасып жатқан жазық болып келеді. Бұл өңірдің абсолюттік биіктігі 10–25 метрден аспайды. Солтүстігіндегі қырат бөлігі (абсолюттік биіктігі 45–65 метр) сырт қырқасы арқылы Орал үстіртіне ұласады. Жалпы Сырттың осы тұстағы ең биік жері 259 метр (Ешкітау). Орал үстіртінің облыс жеріндегі бөлігі — құрғақ арналармен тілімденген жонды-белесті өңір. Оның абсолюттік биіктігі 110–260 метр, ең биік жері — Ақтау (Бортау) тауы (263 м).
Топырағы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысының солтүстік бөлігі далалық белдемде, қалған жері шөлейт және шөл белдемдерде жатыр. Облыс жерінің 15%-ін құмды алқап алады. Қиыр солтүстік, Сырт суайрықтарында қара, Сырт және Орал үстіртінің қыратты бөліктерінде қызыл қоңыр, өзен аңғарларында шалғынды сортаң, шөгінді (құмдақ-сазды) топырақ түрлері тараған. Облыстың оңтүстік бөлігін құмды алқаптар (Нарын, Көкөзенқұм, Аққұм, Қарағандықұм, т.б.) алып жатыр.
Геологиясы және кен байлықтары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жер қыртысы бор кезеңінің мергелінен, палеогеннің құмтастарынан, әктастарынан түзілген. Олардың бетін Каспий маңы ойпатының төрттік кезең шөгінділері жапқан. Өзен аңғары аллювий шөгінділерінен құралған. Облыс жерінде тұз күмбездерінен құралған ірі тектоник құрылымдар (Сантас, Сасай, т.б.) көп. Облыстың жер қойнауы мұнайға, әсіресе, газға (газ-конденсат) мейлінше бай. Мұнда Қазақстандағы зерттелген газ конденсаты қорының 90%-тен астамы шоғырланған (Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орнын қараңыз). Одан басқа облыс аумағында жанғыш тақтатас (Чернозатон, Тоғай, Новошаново), калий, магний тұздары (Шалқар көлі), цементтік шикізат (Ақсуат, Шаново), керамзиттік саз (Тұйықсай, Погодаев), т.б. құрылыс материалдары кен орындары бар.
Қазба байлықтары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Облыс аумағында Цыганов, Ульянов, Гремячинск, Теплов сынды бірқатар газ конденсаттары мен мұнай кендері анықталған. Олардың ішіндегі ең ірілері — Батыс Теплов және Қарашығанақ. Сонымен бірге Чернозатон, Түксай, Новосеменов жанғыш тақтатастар кендері табылды. Тас тұзы, калий және бор қабатындағы тұздар, гипс, әк жыныстары және басқа қазба байлықтары ашылды.
Құрылысқа жарамды минералды шикізаттардан облыста кірпіш және цемент өндірісі шикізаты, керамзит, әк, құрылыстық құм, құм–қиыршық қоспалары, құрылыс тастары, оларды алмастыратын басқа түзілімдер бар. Керамзитті шикізаттың Погодаев және Түксай кендері барланған. Ақтау («Белая Горка») кенінің құмы силикатты кірпіш дайындау үшін пайдаланылады. Әк өндіруге жарамды бор облыстың солтүстік және оңтүстік бөліктеріндегі аудандарда таралған: пайдалы қазбалардың өндірістік балансына Ақтау («Белая Горка») және Бөрлі кендері енгізілген; бұлардың жиынтық қоры 16 081 мың метр куб.
Жылдық қуаты 1 300 мың тонна цемент зауытын шикізатпен толық қамтамасыз ететін қоры 1 106 482 мың метр куб Ақсуат кені барланды. Гидравликалық қосымша ретінде қоры 21 619 мың метр куб болатын кремний сазы бар Шипов кенінің пайдаланылуы мүмкін. Қыш шикізаты Федровка стансасының жанынан ашылды, қоры 2042 мың метр куб.
Гидрографиясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өзендер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Облыстағы өзендер Каспий теңізі алабында жатыр. Ұзындығы 100 километрден асатын 14 өзен бар. Басты су артериясы — Жайық өзені солтүстік-шығыстан оңтүстікке қарай ағады. Оның облыс жеріндегі ұзындығы 500 километрдей. Жайыққа облыс аумағында Емболат, Шаған, Деркөл, Елек, Шыңғырлау, Барбастау өзендері құяды. Облыстың шығыс жағындағы шағын Өлеңті, Қалдығайты, Жақсыбай өзендері Орал үстіртінен басталып құмға сіңіп жоғалады. Өзендері қарашаның екінші жартысында қатып, сәуірдің бірінші жартысында мұзы ериді.
Облыстың негізгі су көзі — Жайық өзені. Облыс шегіне Елек ауылының батыс жағынан енген өзен батыс бағытқа қарай ағып, Орал қаласына дейін жетіп, оңтүстікке шұғыл бұрылады да, Солтүстік Каспий маңын кесіп өтеді. Облыс шегіндегі ұзындығы — 761 километр, су жинайтын алабы — 116 678 шаршы километр. Барбастау өзенінен төменірек Жайықтан Көшім (Қабыршақты) бөлініп шығады.Жайық өзені бүкіл облыс жерін жер беті ағын суларының жиілігі әр түрлі қос торапқа ажыратады. Сол жағалаулық өзен торы тығыздығының коэффициенті К – 0,54 км/км квадрат мөлшерімен сипатталады, оң жағалаулық бөліктегі өзен торы тығыздығының коэффициенті К – 0,26 км/км квадрат. Бүкіл облыс үшін өзен торының тығыздығы Жайық өзенісіз – 0,036 км/км квадрат, Жайықпен қосып есептегенде 0,040 км/км квадрат коэффицентпен сипатталады.
Жалпы облыста үлкенді – кішілі 200 - ден астам өзен бар, олардың 65 - і жазда кеуіп құрғақ арналарға айналады ; ұзындығы 10 км – ден аспайтын шағын жылға – өзендер де баршылық. Ұзындығы 200 км – ден асатын өзендер небәрі – 8. Қараөзен, Сарыөзен, Елек жерінде тек өздерінің сағалық бөлігі мен ғана ағады, олардың жалпы ағыны шегінен тыс қалыптасады. Өңірдің жер бедері мен топырақ қабатының ерекшелігіне байланысты көптеген өзендердің арналары өте ирелең қалыптасқан. Мыс., Барбастаудың ирелеңдеу коэффициенті К – 1,4, Шолаңқаты – К -1,04, Жақсыбай – 1,07, Ащыөзек – К – 1,75, Мұқыр – К – 1,4 – ке тең келеді.[дереккөзі?]
Көлдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысында 140-тан астам көл бар. Оның 9 су айдыны 10 шаршы километрден асады. Суы тұщы маңызды көлдері: Қамысты Самар, Итмұрынкөл, Сұлукөл; ірі тұзды көлдері: Шалқар, Аралсор, Жалтыр, Жалтыркөл, Боткөл, т.б.. Жер бетіндегі ағынды суды реттеу үшін облыс аумағында бірнеше бөгендер салынған. Олар негізінен Көшім суландыру жүйесінде және Қараөзен (Үлкенөзен) бойында (Бітік, Дөңгелек, Киров, Пятимар, Сарышаған, Айдархан) орналасқан.
Облыстағы көлдің таралу коэффициенті 10% (жайылма суларды есепке алмағанда); олардың айдындарының аумағы 1 532 шаршы км. Облыстың өзен бойларына жуық өңірлерінде жайылма су (қарасу) айдындары көп. Мысалы Шежін жайылмасы 2200 шаршы километрді алып жатыр. Дүре — 700 км², Қараөзен — 600–700 км², Сарыөзен — 200–300 км², ал Бұлдырты — 100 км² жуық жерге жайылған.
Флорасы және фаунасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жануарлар дүниесі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысының тоғайлы-орманды өңірлерінде бұлан, елік, өзендер бойындағы қалың қамыс арасында қабан, оңтүстігіндегі құмды жағында ақбөкен, түлкі, қарсақ, қасқыр, қоян, күзен, құндыз; кеміргіштерден сарышұнақ, құмтышқан, т.б. мекендейді. Облыста құстардың көптеген түрлері (аққу, қоңыр қаз, сұр қаз, тырна, бірқазан, балықшы, құр, ақиық, кезқұйрық, безгелдек, қаршыға, т.б.) кездеседі. Өзен-көлдері балыққа бай (сазан, көксерке, ақ қайран, табан, жайын, шортан, т.б.). Жайық өзенінде бекіретәрізділер (бекіре, шоқыр) кездеседі.
Облыс аумағында сүтқоректілердің 70 түрі, құстардың 310-ға жуық, бауырымен жорғалаушылардың 19, қосмекенділердің 7, балықтардың 51, әр алуан омыртқасыздардың мыңдаған және дөңгелек ауыздылар мекендейді.[дереккөзі?]
Сүтқоректілерден өздерінің алуантүрлілігімен ерекшелінетін кеміргіштер де бар. Қамысты-қоғалы қалың нудың арасында, кейбір өзендер мен ірі көлдерде ондатр (су тышқаны) мекендейді. Жайықтың ескі арналарында қайтадан құндыз кездесе бастады. Орқоян кең таралған, ал облыстың солтүстік бөлігінде ақ қоян мен дала шақылдағы кездеседі.
Құстардың ішінде ең көбі торғай тектестер (120-ға жуық түрі бар). Орман — тоғайда қызылторғай, мысықторғай, сары шымшық, қызылқұйрық, мақтанторғай, құрқылтай, барқылдақ торғай кездеседі.
Омыртқасыздар ішінде буынаяқтылары, әсіресе жәндіктер (2,5 мың түрге жуық) көп және қоңыздар басым болып табылады (1,2 мың түрге жуық). Көбелектер отрядының 400-ге жуық түрі бар, екі қанатты және жарғақ қанаттылар 150–200 түрден саналады. Әр түрлі типтегі омыртқасыздар негізінен топырақ қабатында таралған. Олардың ішінде қарапайымдылар мен ірі құрттардың 10–15, өрмекші, кенелердің 100-ден астам түрі бар. Су түбін мекендеушілерден, әдетте, әр түрлі құрттар, буынаяқтылар мен олардың дернәсілдері (шамамен 100 түрден), сондай-ақ моллюскалар кездеседі. Планктонның негізгі массасын шаянтәрізділер (дафния, циклоптар), қарапайымдар (инфузория, арцелдер), жәндіктердің дернәсілдері, хиромид және басқалары құрайды.
Өсімдіктер дүниесі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Облыстың солтүстік бөлігінде бетегелі дала өсімдіктері мен шөлейт белдемнің өсімдік түрі басым. Өзен жайылымдарында астық тұқымдасты шөп түрлері, кей жерлерде қалың қамыс, құрақ өскен. Жайық аңғарында терек, емен, қайың, тал, Сырт және Орал үстіртінде, Елек өзені алабында шоқ қайың орманы көптеп кездеседі.
Облыстың флорасында 106 тұқымдасқа жатқызылатын гүлді өсімдіктердің 1300-ге жуық түрі, олардың ішінде күрделі гүлді (220), атбас бұршақты (139), астық тұқымдас (118), көкпек (113), зиягүл (104) түрлері бар. Облыстың өсімді жамылғысында үш белдем (зона) элемент кездеседі. Солтүстіктен нағыз дала белдем өтеді, орталықтың едәуір бөлігі шөл дала немесе шөлейіт белдемге енеді, ал оңтүстік аудандар шөлдің солтүстік шегіне ұласады. Жалпы өсімдік жамылғысында бір кездері далалық сипаттың басым болғаны байқалады, бірақ оны пайдалану барысында табиғи жағдайының өзгеруінен бірте-бірте шөлге айналу құбылысы етек жаюда. Негізінен нағыз дала зонасы облыстың солтүстік бөлігін алып жатыр және бұл өңір боз әрі бетегелі дала болып табылады.
Боз даланың оңтүстік шегі Еруслан бастауынан Қараөзен және Сарыөзен арқылы, Ершов кентінен 2 025 км оңтүстікке, одан әрі Жалпы Сырт сілемдерімен Красный кентіне дейін, Дарьинское арқылы Шалқар көлінімен солтүстік жағалаумен, содан соң Елек және Қобда су айырығын бөле шығысқа қарай өтеді. Облыстың шөптесін қорының басты түрі — жайылмалық шалғындар. Жайылмалық шалғындарда көбіне миямен араласа бидайық, сұлыбас өседі.
Климаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Облыстың климаты континенттік. Қысы суық, жазы ыстық, әрі құрғақ. Қаңтар айының орташа температурасы -11–14 °С, кейде -40°С-қа дейін төмендейді, шілде айындағы температура 22–25°С, кейде 40°С-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашынның көпжылдық орташа мөлшері 190 (оңтүстікте)–350 мм (солтүстікте). Қар жамылғысы 70 күннен (оңтүстікте) 140 күнге (солтүстікте) дейін жатады. Жыл бойына екпінді желдер (кейде 15–20 м/с-қа дейін) болып тұрады. Өсімдіктердің вегетациялық кезеңі 150–170 тәулік.
Шаруашылығы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысы экономикасында ауыл шаруашылық өндірісінің үлесі басым. Мұнда астық егу, жайылымдық мал шаруашылығы, етті-сүтті сиыр өсіру дамыған. Облыс шаруашылығының негізгі саласының бірі — өнеркәсіп. Облыста мұнай, газ өндіру, метал өңдеу және машина жасау, тамақ, жеңіл, құрылыс материалдары, ауыл шаруашылық техникасын жөндеу, халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, т.б. салалар жақсы дамыған. Ірі өндірістерден «Қарашығанақ кен орны», «Металлист», «Зенит», «Металл өңдеу», «Омега» зауыттары, жеңіл және тамақ өнеркәсібінде «Надежда» тігін-тоқыма комбинаты, былғары аяқ киім зауыты, аң терісін өңдеу, балық комбинаттары, арақ-шарап, сыра зауыты, нан комбинаты, сондай-ақ, «Жайықжылужарық», «Оралоблгаз», «Диана», «Орал-Алма», «Нұржанар», Оралагрореммаш, т.б. кәсіпорындары жұмыс істейді.
Батыс Қазақстан облысында республикадағы табиғи газдың 30%-тен астамы өндіріледі. Облыстағы ауыл шаруашылығына тиімді жер 13,9 млн га (1997). Оның ішінде жыртылатын жер аумағы 1,4 млн га, шабындық 940 мың га, жайылымы 8,2 млн га. Астық дақылдары 934 мың гектар жерге, техникалық дақылдар 34,1 мың га, картоп және көкөніс-бақша дақылдары 7,6 мың га, жемшөп дақылдары 222 мың га жерге егіледі. Мал шаруашылығында сиыр саны 444 мың, қой мен ешкі 904 мың, шошқа 28,5 мың, жылқы 94 мың, түйе 3,9 мың, құстың саны 371 мың (1997).
Жолдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысында темір жол, автомобиль жолы және су жолы көлігі бар. Темір жолдың жалпы ұзындығы 417 км. Автомобиль жолдарының ұзындығы 8,5 мың км, оның ішінде 2,5 мың км жол асфальттанған. Негізгі автомагистралдары: Орал–Атырау, Орал–Ақтөбе, Орал–Орынбор. Жайық өзенінен Атырауға дейін кеме қатынайды. Қазақстанның ірі қалаларымен және кейбір шет ел қалаларымен әуе қатынасы бар.[5]
Мәдениеті
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысы аумағында 6 мыңнан астам түрлі дәуірдегі археологиялық ескерткіштер және 500-ден астам тарих, сәулет және монументалды өнер ескерткіштері бар, олардың 14 республикалық маңызы бар ескерткіштерге жатқызылады. Мәдениет және өнер жүйесінде облыста 717 мәдениет мекемелері қызмет етеді.
Облыста тарихи-мәдени мұраны насихаттау мақсатында 22 тарихи-өлкетану, мемориалдық музейлері халыққа қызмет көрсетеді, олардың 13 ауылдық жерде орналасқан. Облыс кітапханалары жүйесінде 377 көпшілік кітапхана халыққа қызмет көрсетеді.
Халқы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Түрлі жылдары жасалған санақтар бойынша Батыс Қазақстан облысы халқының саны:[6][7]
| 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 513 077 | 581 499 | 630 887 | 616 800 | 602 133 | 603 832 | 606 534 | 609 291 | 612 479 |
| 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 615 310 | 598 341 | 603 828 | 608 280 | 612 498 | 617 640 | 623 977 | 629 932 |
Білім беруі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Облыста 4 жоғарғы оқу орны бар, олардың барлығы да Орал қаласында орналасқан, атап өткенде Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті, Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті, Батыс Қазақстан инженерлік-технологиялық университеті, Еуразия академиясы.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ {https://stat.gov.kz/region/ Халық саны (2025 жылғы 1 наурызға)}
- ↑ Рысбаев, Қ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына) (қаз.). stat.gov.kz. Ұлттық статистика бюросы (27 сәуір 2022). Мұрағат көшірмесі 27 шілденің 2022 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ 2018 жылдың 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша саны (қаз.). Ұлттық статистика бюросы (1 қаңтар 2018). Мұрағат көшірмесі 20 сәуірдің 2021 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ [1]
- ↑ Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002. — ISBN 9965-607-02-8.
- ↑ Division of Kazakhstan (ағыл.). pop-stat.mashke.org. Тексерілді, 29 наурыз 2016.
- ↑ Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012 (қаз.).
Сыртқы сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Ашық Тізімдеме Жобасындағы Батыс Қазақстан облысы Мұрағатталған 9 наурыздың 2017 жылы.
.png)
| |||||||||||||||||
География
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысы Ресей Федерациясымен шекаралас аймақ болып табылады және Орал тауларына жақын орналасқан. Жайық өзені бұл өңір арқылы ағып, Ресейден бастау алып, Каспий теңізіне құяды. Бұл өзен Еуропа мен Азия арасындағы табиғи шекара ретінде саналатындықтан, Қазақстанның батыс бөлігі географиялық тұрғыдан Шығыс Еуропа аумағында орналасқан.Облыс шығысында Ақтөбе облысымен, оңтүстігінде Атырау облысымен шектеседі. Сонымен қатар, Ресейдің бірнеше әкімшілік аумақтарымен шекаралас: оңтүстік-батысында Астрахан облысы, батысында Волгоград облысы, солтүстік-батысында Саратов облысы, солтүстігінде Самара облысы және солтүстік-шығысында Орынбор облысы орналасқан.
Облыс аумағын географиялық ендік пен бойлықтың тең сызығы — солтүстік-шығыс бағытында өтетін сызық кесіп өтеді.Өңірде Шалқар, Балықты Сарқыл, Боткүл және Аралсорсекілді көптеген көлдер орналасқан. [1]
Демография
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| Елді мекен | |
| {{{қазақша атауы}}} | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары | |
шекарасы
| |
Батыс Қазақстан облысы ( Үлгі:Langx ; Үлгі:Langx ) Қазақстанның облысы болып табылады. 2024 жылдың 1 шілдесіндегі жағдай бойынша аймақтағы халық саны 695 000 адамды құрайды [2] Оның әкімшілік орталығы – Орал (Орал немесе Орал қаласы деп те аталады), шамамен 250 000 тұрғыны бар қала.
Облыс Кеңес Одағының Қазақ ССР- інде Батыс Қазақстан облысы болып құрылды. 1962-1992 жылдар аралығында Орал облысы деп аталды және 1993 жылы Қазақстан Кеңес Одағынан тәуелсіздік алғаннан кейін бұрынғы атаумен аталды.
Облыс Ресеймен шектеседі және Орал тауларына жақын орналасқан. Жайық өзені Азия мен Еуропаның шекарасы болып табылады және Ресейден Каспий теңізіне осы аймақ арқылы ағады, яғни Қазақстанның шеткі батысы Шығыс Еуропада орналасқан. Батыс Қазақстан облысы Ресейдің келесі облыстарымен қатар шығысында Ақтөбе облысымен және оңтүстігінде Атырау облысымен шектеседі: оңтүстік-батыста Астрахан облысымен, батыста Волгоград облысымен, солтүстік-батыста Саратов облысымен, солтүстігінде Самара облысымен және солтүстік-шығыста Орынбор облысымен шектеседі.
Облыс аумағын географиялық ендік пен бойлықтың тең сызығы — солтүстік-шығыс бағытында өтетін сызық кесіп өтеді.Өңірде Шалқар, Балықты Сарқыл, Боткүл және Аралсорсекілді көптеген көлдер орналасқан. [1]
2024 жылғы 1 шілдедегі дерек бойынша, Батыс Қазақстан облысының халқы 695 мың адамды құрайды [3]
Этникалық топтар (2020): [4]
Мәдениет
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Батыс Қазақстан облысы бай тарихи және мәдени мұраға ие. Аймақта әртүрлі тарихи кезеңдерге жататын 6 000-нан астам тарихи-археологиялық нысан және 500-ден аса тарихи, сәулет және өнер ескерткіші орналасқан, олардың 14-і республикалық маңызы бар ескерткіштер санатына жатады.Облыстың мәдениет және өнер саласында 717 мемлекеттік мекеме жұмыс істейді. Тарихи-мәдени мұраны зерттеу, сақтау және насихаттау мақсатында 24 мұражай қызмет атқарады, оның ішінде 2-і жекеменшік, ал 13-і ауылдық жерлерде орналасқан.2019 жылғы деректерге сәйкес, өңірде 364 кітапхана жұмыс істеген, оның 340-ы ауылдық елді мекендерде. Кітапханаларда 1 303 352 келуші тіркеліп, 5 819 524 шығарма пайдаланылған.2020 жылдың бірінші жартыжылдығында облыс кітапханалары 4 642 кітап пен 175 басқа да басылымды цифрлық форматқа көшіріп, өз қызметін кезең-кезеңімен сандық жүйеге ауыстырып келеді. Сонымен қатар, облыста 263 мәдениет үйі жұмыс істейді, олардың 237-сі ауылдық жерлерде орналасқан. [5]
Экономикасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]2019 жылдың бірінші жартыжылдығында Батыс Қазақстан облысының жалпы өңірлік өнімі 1,4 триллион теңгені құрап, алдыңғы жылмен салыстырғанда 145 миллиард теңгеге артты. Ал 2020 жылдың 9 айында өңірдің өнеркәсіптік өнім көлемі 1,8 триллион теңгеге жуықтады. Осы жылдың бірінші тоқсанында облыстағы жұмыссыздық деңгейі 4,8%-ды құрап, орташа айлық жалақы 186 857 теңге болды.
Агроөнеркәсіп кешені де облыс экономикасының маңызды бағыттарының бірі саналады. 2020 жылдың алғашқы жартыжылдығында ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы көлемі 59,8 миллиард теңгені құрады. Оның басым бөлігі – 59,7 миллиард теңгесі – мал шаруашылығынан түссе, қалғаны егіншілік пен басқа ауыл шаруашылығы қызметтерінен алынды. Негізгі дақылдардың қатарына бидай, арпа, күнбағыс, мақсары және картоп жатады.
2020 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша облыста 691 800 бас ірі қара, 1,21 миллион қой, 243 900 ешкі, 227 100 жылқы, 16 200 шошқа, 2 300 түйе және 1,63 миллион құс тіркелген. Өңірде 196 ауыл шаруашылығы кооперативі жұмыс істейді.
Облыс экономикасына тартылып жатқан инвестициялар көлемі де артып келеді. Қазіргі уақытта жалпы құны 1 триллион теңгеден асатын 42 ірі инвестициялық жоба жүзеге асырылып жатыр, нәтижесінде шамамен 5 мың жұмыс орны құрылуда. Сонымен қатар, 2020 жылға қарай шетелдік капитал қатысқан жалпы құны 1,9 триллион теңге болатын 7 ірі жоба қолға алынған, олар арқылы 500-ден астам жаңа жұмыс орны ашылады деп жоспарланған.
- ↑ a b M-39 Topographic Chart (in Russian). Тексерілді, 8 тамыз 2022.
- ↑ {{cite web}} үлгісіндегі title= параметрін жазу керек. (ru, kk). Committee on Statistics of the Ministry of National Economy of the Republic of Kazakhstan. Тексерілді, 18 шілде 2023.
- ↑ Западно-Казахстанская область - Статистика регионов РК. Stat.kz. Тексерілді, 18 шілде 2023.
- ↑ Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2020 года. Stat.kz. Тексерілді, 3 тамыз 2020.
- ↑ {{cite web}} үлгісіндегі title= параметрін жазу керек. (орыс.). Akimat of the West Kazakhstan region. Басты дереккөзінен мұрағатталған 3 тамыз 2020. Тексерілді, 3 тамыз 2020.
