Бұлғарлар

Бұлғарлар — ортағасырлық түркі тілдес тайпалар бірлестігі, сарматтардың бір тармағы. Олар Болгарияда, Солтүстік Македонияда, Грекияда, Албанияда, Сербияда, Еуропалық Одақ елдерінде, Украинада, Молдовада, Ресейде, Қазақстанда, АҚШ-та, Канадада, Австралияда және басқа елдерде тұрады. Жалпы халық саны 7 миллионға жуық.

Victorious Bulgar soldiers killing their East Roman (Byzantine) opponents, from the Menology of Basil II, 10th century.

Мадара атқы мінуші (c. 710), бұлғарлар өнерінің танымал үлгісі

Бұлғарлар картасы, c. 650.

Тілі

Славян тобының оңтүстік тобына жататын бұлғар тілінде сөйлейді. Зерттеушілер бұл тілдің даму тарихын үш кезеңге бөледі. (көне бұлғар тілі, ортағасырлық тілі, жаңа бұлғар тілі). Еділ бұлғарларының бұлғар халқы негізін құрауына байланысты және Алтын Орда, Ноғай ордасы, Түрік сұлтандығы билігінің ықпалымен бұлғар тілінің сөздік құрамында түрік тілдеріндегі, оның ішінде қазақ тіліндегі сөздерге ұқсас атаулар, етістіктер мол сақталған. 18-ғасырдың соңы мен 19-ғасырдың алғашқы жартысында жаңа бұлғар әдеби тілінің қалыптасу үрдісі негізінен аяқталған. Жазуы кириллицаға негізделген бұлғар әліпбиі.

Діні

Басым бөлігі православ, кейбіреулері католик пен мұсылман дінін ұстайды.

Тарихы

Ғұндар дәуіріне дейін Орта Азиядан ауа көшіп, Шығыс Еуропа жерінде мекендеген. Бұлғарлар Түркі қағанатының, кейіннен Авар қағанатының құрамында болды. Бұлғарлардың ішінде дулу тайпасының билеушілері ерекше рөл атқарды. Дулу тайпасының билеушісі — Құбырат (Кубрат) 635 жылы Бұлғарлар мемлекетіінің негізін қалады. Азов тенізінің шығыс жағалауын, Кубань өңірі мен Дон өзен аралығын алып жатқан бұл мемлекет. Ұлы Бұлғария деген атпен белгілі. Ұлы Бұлғария хазарлар мен аландардың біріккен күшінің соққысы нәтижесінде құлады. Осыдан кейін Аспарух бастаған Бұлғарлардың бір бөлігі батысқа — Дунайдың оң жағалауына көшіп, онда Болгария мемлекетін құрды. Бұлғарлардың екінші бөлігі Еділ өзен бойымен солтүстікке қарай жылжып, кейіннен Еділ Бұлғариясының негізін қалады. Құбыраттың екінші баласы — Ботбайдың қол астындағы бұлғарлар тобы Кубань өңірінде қалып қойды да, хазарларға тәуелділікке түсті. Солтүстік Кавказдағы балқар халқы сол Бұлғарлардың үрім-бұтағы болып есептелінеді. Бұлғарлар болгар, татар, чуваш халықтарының қалыптасуында терең із қалдырды. Татарлар мен чуваштардың ұлттық мәдениеті мен өнерінде Бұлғарлардың ізі көбірек сақталған. Чуваш тілі түркі тілдерінің бұлғар тобына жатады.

Кәсібі

Дәстүрлі кәсіптері - егін (ірі бұршақ, темекі, жеміс-жидек, астық тұқымдастарын өсіру) және мал шаруашылығы (сиыр, қой т.б.). Қалаларда тұратындары ұлттық қол өнерімен шұғылданады.

Мәдениеті

Бұлғар әдебиетінің тарихы 9-ғасырдан басталады. Ұлттық мерекелері 1-наурыз - көктем мерекесі, 24-мамыр - славян жазбасы мен Болгария мәдениет күні. т.б.
Ұлттық тағамдары - түрлі көкөніс, жеміс қосып пісірілген ет, тағам түрлері, сүт, жеміс-жидек, салқындатылған сусындар (кофе, боза т.б.).

Қазақстандағы бұлғарлар

Қазақстанға ең алғашқы мыңға жуық өкілі 1907 ж. Столыпин реформасы кезінде Ресей патшасының жарлығымен Қазақ жеріндегі халық аз мекендейтін жерлерді игеру үшін Украина мен Бессарабиядан келе бастады. 1944 ж. Қырымнан 7 мың бұлғарлар мен гректер Қазақстанға күштеп қоныстандырылды. Бүгінде Қазақстан жерінде бұлғарлардың бесінші ұрпағы өмір сүріп, еңбек етіп келеді.Қазақстандағы бұлғарлардың саны 4,5 мың (2009).

Дереккөздер

“Қазақ энцклопедиясы II том”