Вакуумдық техника

Вакуумдық техника — вакуумды алу, сақтау және оны өлшеу үшін қолданылатын әдістер мен құрал-жабдықтар жиынтығы. Вакуумдық техникада қолданылатын құралдар мен құрылғыларға: вакуумдық сорғылар, вакуумдық арматуралар (мысалы, клапандар, шүріппелер, саңылау іздегіштер, т.б.), қысымды өлшейтін жабдықтар (мысалы, вакуумметрлер), ағын іздегіштер жатады. Вакуумдық техниканың электроникада, ядролық энергетикада, үдеткіштер техникасында, химия, фармацевтика және тамақ өнеркәсіптерінің технология процестерінде, металлургияда, өте таза материалдар алу техникасында, т.б. ғылым мен өндіріс салаларында қолданылу аясы кеңейіп келеді. Физиканың, химияның, сондай-ақ, өнеркәсіп салаларының даму тарихы вакуумдық техникамен тығыз байланысты. Ауаны сирету үшін пайдаланылған арнаулы тетіктер александриялық оқымысты Герон (шамамен 1 ғ.) еңбектерінде сипатталған. Оны қазіргі пневматикалық механизмнің алғашқы нұсқасы деп қарауға болады. Вакуумды алу жөніндегі алғашқы тәжірибелер 16 ғ-дың 40-жылдарында жүргізілді. 1654 ж. неміс ғалымы Герике Магдебург “Магдебург жарты шары” деп аталатын құрал арқылы тәжірибе жасап, атмосф. қысымның бар екендігін көрнекті түрде дәлелдеді. Оның қолданған сорғысы вакуумды алуға арналған алғашқы сорғы болды. Қыздыру шамының жасалуы (1879) вакуумдық техниканың одан әрі дами түсуіне ықпал етті. Вакуумдық техниканың дамуына неміс ғалымы В. Геле қомақты үлес қосты. Ол 1905 ж. тұңғыш айналмалы сынап сорғысын, 1913 ж. молекулалық сорғы, 1915 ж. диффузиялық сорғы жасады. 1916 ж. Америка ғалымы Ленгмюр конденсаттық бу-сынап сорғысын құрастырды.

Вакуумдық сорғы — вакуумды алу, жоғарылату және сақтау үшін қолданылатын құрылғы. Ол тұйық көлем (жүйе) ішінен газды не буды сорып шығару үшін қолданылады. Вакуумдық сорғының механикалық, ағындық, сорбциялық және криогендік сияқты негізгі түрлері бар. Вакуумдық сорғының негізгі параметрлері: Қалдық қысымның шегі (Па), сору жылдамдығы (л/с). Вакуумдық арматура — вакуумдық жүйенің типтік қосалқы құрылғылар жиынтығы. Оған вентильдер, қақпақшалар, сұқпалар, т.б. жатады. Вакуумметр (вакуумдық монометр) — сиретілген газдардың толық қысымын өлшеуге арналған құрал. Ол жұмыс істеу принципіне сәйкес: сұйықтық (пішіні U тәрізді, компрессиялық), механикалық (жүктемелі поршеньді, деформациялық), жылулық (терможұптық, терморезисторлық, терможиіліктік), иондық (электрондық, магнит-электр разрядтық, радиоизотоптық) және тұтқырлық вакуумметрлер болып ажыратылады. Тәжірибелік (эксперименттік) физикада Вакуумдық техниканың құралдары зарядты бөлшектер шоғы қозғалысын тудыратын аспаптар мен қондырғылар жұмысын қамтамасыз етеді. Қатты дене беттерінің физикалық қасиеттерін, сондай-ақ, өте таза газ алу тәсілін тек аса жоғары вакуумда ғана зерттеуге болады. Қазіргі кезеңде ғалымдар алдында 10–14 Н/м2 (10–16 мм сын. бағ.) және одан да төмен қысымға жету және сол қысымды өлшеу мәселелері алға қойылып отыр.