Вепс тілі
| Вепс тілі | |
| Өз атауы: |
Veps language |
|---|---|
| Елдер: | |
| Ресми күйі: |
жойылып кетудің елеулі қаупі |
| Сөйлеушілер саны: |
218 600 |
| Классификация | |
| |
| Жазуы: | |
| Тіл коды | |
| МЕСТ 7.75–97: |
веп 135 |
| ISO 639-1: |
vep |
| ISO 639-2: |
— |
| ISO 639-3: |
vep |
| Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика | |
Вепс тілі (Veps language) — фин-угор тілдер отбасының балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, ішінара үндестігі бар жалғамалы (агглютинативті) тілге жатады.
Референтті халық
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Референтті халық: вепстер; өз атауы – вепса, бепса, лудиникад, тягалажет.[1]
Географиялық таралуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Вепстер – ежелгі шығыс весь фин тайпасының ұрпақтары, карелдерге жақын халықтар болып табылады. Вепстер Карелия Республикасында (вепстердің жалпы санының 49,6%) өмір сүреді. Вепс тілі Карелия Республикасында, Ленинград және Вологда облыстарында таралған. Вепстар ауылдық елді мекендерде, сондай-ақ Санкт-Петербург, Петрозаводск, Лодейное Поле, Тихвин, Подпорожье, Бокситогорск қалаларында тұрады. Кейбір вепстер 1911-1913 жылдардағы Столыпин реформасы кезінде және 1927-1928 жылдардағы ұжымдастыру кезеңінде Иркутск және Кемерово облыстарына көшірілді.[2]
Диалектісі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Вепс тілінің 3 диалектісі бар – солтүстік (шелтозер), орта (ефимов) және оңтүстік, айырмашылықтар негізінен фонетика мен лексикада. Диалектілердің көпшілігі орта вепс диалектісіне жатады.[3]
Жазуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]ХХ ғасырдың басына дейін вепстерде жазу болған жоқ, дегенмен XVII ғасырдан бастап олардың тілі әртүрлі құжаттарда көрініс тапты. 1911 жылы Ярославичи ауылының шаруасы Аникин вепс тілінде пьеса жазды, ал екі жылдан кейін Рыбрека ауылының тұрғыны Павел Успенский алғашқы вепс-орыс сөздігін шығарды. 1930 жылдары «ресми» алфавит жасалды, бірақ онжылдықтың екінші жартысында вепс жазуы қолдануды тоқтатты. Оның қайта жаңғыруы ХХ ғасырдың аяғында ғана басталды, ал латын әліпбиіне негізделген бірыңғай Вепс әліпбиі тек 2007 жылы бекітілді.[4]
Латын әліпбиіне негізделген қазіргі жазу: Aa Ää Bb Cc Čč Dd Ee Ff Gg Hh İi Jj Kk Ll Mm Nn'Oo Öö Pp Rr Ss Šš Tt Uu Üü Vv Zz Žž.[5]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» — «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020. — Б. 116-117. — 480 б. — ISBN 978–601–7988-21-0.
- ↑ Вепс тілі. Тексерілді, 8 маусым 2025.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017. Тексерілді, 8 маусым 2025.
- ↑ Вепс тілі. Тексерілді, 8 маусым 2025.
- ↑ Вепсы - Vepsläižed. Тексерілді, 8 маусым 2025.