Га (халық)
| ган, гедье, нкранфо | |
| Га | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
500 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Га (ган, гедье, нкранфо) — Ганада тұратын халық. Олар негізінен Гвинея шығанағының жағалауында, Гана астанасы Аккра қаласына жақын жерде қоныстанған. Халық саны 500 мың адам (2010 ж.). Этногенетикалық аңыздар бойынша олар 16 ғасырдың аяғында Нигерия аумағынан көшіп келген.[1] Ган-адангме немесе га-дангме деген жалпы атпен адангмемен біріктірілген.
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Нигер-Кордофан отбасының ква тобының га тілінде сөйлейді. XIX ғасырдың аяғынан бастап жазуы латын әліпбиіне негізделген.[2]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ең көп таралған діндер - католицизм және протестантизм, христиан-африкалық секталарды ұстанушылар да бар, көпшілігі дәстүрлі нанымдарды ұстанады.[3]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Этногенетикалық аңыздар бойынша олар XVI ғасырдың аяғында Нигерия аумағынан көшіп келген. XVIII ғасырға қарай алты көсемдік құрылды (Аккра, Осу, Лабади, Тема, Теши, Нунгва). XVII ғасырда Тогоның оңтүстігіне қоныс аударған Ген (Мина) Глиджи автономды саяси бірлік құрды. Ақсүйектер, еркін қауым мүшелері және асырауындағылар (құлдар) болып бөлінді.
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі дәстүрлі кәсіптері қолмен атқарылатын егіншілік (ямс, таро, маниок, жүгері), май және кокос пальмаларын, ананас, апельсин, банан, авокадо өсіру, ұсақ мал мен құс өсіреді, балық аулаумен айналысады. Қолөнерден ағаш өңдеу, керамика, ұсталық, тоқу, қайық және балық аулау құралдары жасау дамыған.[4]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәстүрлі қоғамдық ұйымның негізін ауылдық және көпбалалы қауымдар, рулық ұйым құрайды. Саяси институттар – көсемдік (ман), әскери ұйым (асафо), сайланбалы әскери басшы (мантсе) және т.б. Көсемдіктердің басында бас діни қызметкерлер (вуломо) тұрды. Неке қиюы негізінен вирилокальды, бірақ уксорилокальдылық та кездеседі.
Ата-бабалар культі кең тараған (негізгі рәсім - Гомово мерекесі), нионмо, полидемонизм (кпеле, ме, оту, акон, т.б. рухтарға табыну). Сүндетке отырғызу және денелерін жарақаттау (жақ жағында) дәстүрі бар. Музыкалық (оның ішінде ән) фольклоры дамыған.
Елді мекендер шағын, қарапайым. Дәстүрлі тұрғын үйлері - тік бұрышты, төбесі сабанмен немесе рафия пальма жапырақтарымен жабылған, қабырғалары қамыстан немесе өріліп, балшықпен сыланған, ал ауқатты галарда төбесі жабынқышпен жабылған кірпіш үйлер.
Дәстүрлі киімдері ақан кентесімен және еуропалық киімдермен ығыстырылды.
Дәстүрлі тағамдары - өсімдік тектес (жармалар, бұқтырылған тағамдар, қайнатылған, қуырылған және пісірілген түйнектер мен ащы тұздық пен пальма майы қосылған көкөністер) және балық тағамдары басым.[4]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Омнеология Продолжение-15 https://proza.ru/2022/12/17/1604
- ↑ Га https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1458477
- ↑ Га https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1458477
- ↑ a b народы мира / Га http://www.etnolog.ru/people.php?id=GAGH
