Геологияның тақырыбы мен нысандары

Геологияның тақырыбы

Геологияның зерттейтін тақырыбы — Жер планетасы мен геологиялық процестер. Жер - өте күрделі материалдық дене, оның үлкен тарихы, қазіргісі мен болашағы бар. Аспан денесі ретінде ол ғарыш бөлшегі әрі Күн жүйесінің планетасы болып табылады. Оған ғарыш заңдары мен құбылыстары да қатысты. Мәселен, олар әлемдік тартылыс күші, Күн радиациясы және басқа құбылыстар түрінде көпшілік жағдайда климатты анықтайды, тіршілікке ықпал етеді және Жердегі әртүрлі процестерге тікелей қатысты. Сонымен қатар Жерде тек қана өзіне қатысты, белгілі бір уақыт ағымында өзіне ғана тән, басқа планеталарда белгісіз құбылыстар орын алып, оның жеке дара екендігін білдіреді.

Қазіргі геология Жердің құрамын, құрылысын және тарихын, жер қыртысының қалыптасу заңдылықтары мен процестерін, оны құрайтын минералдарды, таужыныстарды, пайдалы қазбаларды және олардың арақатынасын, сондай-ақ Жерде тіршіліктің пайда болуы мен даму тарихын зерттейді. Геологияның практикалық мәні өте үлкен және әр-түрлі. Экономиканың барлық саласы мен қазіргі қуатты техника жер қойнауының минералдық шикізат деп аталатын өнімдерін - мұнай, көмір, металл, түрлі құрылыс материалдары, жерасты суы, т.б. пайдалануға негізделген. Әр-түрлі минералдық шикізатты іздеу мен өндірудің қажеттілігі геологиялық зерттеулерді дамытуға ықпал жасап, геологияның алдына жаңа теориялық және практикалық мәселелер қояды, оларды жедел шешуді қажет етеді.

Геологияның нысандары

Геологияның тікелей зерттейтін нысандары — минералдар, таужыныстар, пайдалы қазбалар, қазба органикалық қалдықтар, геологиялық процестер.

Жер ішкі (жер қыртысы, мантия мен ядро) және сыртқы (атмосфера, гидросфера мен биосфера) қабықтардан тұрады, олар ұдайы өзара қарым-қатынаста болады. Олардың осы қарым-қатынасы нәтижесінде геологиялық (геодинамикалық) процестер туындайды. Геологтың практикалық жұмысы қатты қабықтың (литосфераның) жоғарғы бөлігі - жер қыртысы ауқымында өтеді. Жер қыртысы өзінен құрамы мен физикалық қасиеттері бөлек Жердің ішкі және сыртқы қабықтарымен ұдайы әрекетте. Осыған байланысты геологиялық процестер екі топқа бөлінеді:

1. сыртқы (экзогендік) - жер қыртысының сыртқы қабықтарымен әрекеттесуінен туындайғын процестер;
2. ішкі (эндогендік) - жер қыртысының ішкі қабықтармен (қойнауқаттармен) әректтесуіне және планетаның терең қойнауларындағы материяның дамуына байланысты процестер.

Геологиялық процестер жер қыртысының құрамын, құрылысын және жер бетінің бедерін өзгертеді.

Геологиялық зерттеулер негізінен жер қыртысының жоғарғы горизонттарын тікелей табиғи ашылымдарда (таужыныстардың жер бетіне шыққан жерлерінде) және жасанды ашылымдарда — кен үңгімелерінде (ор, шурф, карьер, шахта, бұрғылау ұңғымалары, т. б.) жүргізіледі. Жер шарының терең бөліктерін зерттеу үшін негізінен геофизикалық әдістер колданылады.