Грек халқының мәдениеті

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Гректер, эллинес (өздерінше атауы). Қазақстандағы саны – 12703 адам (1999 ж.).

Грек тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Үндіеуропалық тілдер семьясының жеке тобына жататын жаңа грек тілінде сөйлейді. Диалектілері, наречиелері мен говорлары бар.

Ежелгі грек тілінің лексикасы, латын тілімен қатар қазіргі ғылым мен ғылыми-техникалық терминологияның қалыптасуына негіз болды. Жаңа грек окйнесі оңтүстік диалектілердің негізінде құрылып, 18-19 ғғ. қалаларда кеңінен таралды. Койнеден басқа жаңа грек тілінде 4 диалект ерекшеленеді: понтийлік, каппадокийлік (понтийлікке жақын, бірақ түрік тілінің күшті әсеріне ұшыраған), цакондық, төменгі италийлік. Жаңа грек әдеби тілінің екі түрі бар: кафаревуса – «тазартылған», дәстүрлі аттикалық норманы жалғастырушы және димотики – «халықтық», Орталық Грекия говорларының негізінде қалыптасқан. Жаңа грек тілінің лексикасы өз құрамында ежелгі грек тілінен келе жатқан, сонымен қатар роман, славян, түрік тілдерінен енген архаизмдердің жаңа қабаттары, және көптеген қатарларын біріктіреді. Ежелгі жазба ескерткіштері б.д.д. 14-12 ғғ. жатады, силлабикалық критомикендік жазбамен жазылған. Алфавиттік грек жазбасының алғашқы ескерткіштері б.д.д. 8-7 ғғ. жатады.

Діни сенімдері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Діни сенімдері – православиелік. Гректер үлкен европеоидтық нәсілдің үнді-жерорта теңізі нәсіліне жатады. Кейбір солтүстік топтар балқандық-кавказдық нәсілдерге жатады. Гректер этносының негізін ежелгі грек қоғамы құрайды, ол б.д.д. 2-ші мыңжылдықта Балқан түбегінің оңтүстігіне, Эгей теңізінің аралдарына және Кіші Азияның батыс жағалауларына байырғы халықпен сіңісіп кеткен ионийліктер, ахейліктер, эолийліктер мен дорийлер тайпаларының қоныс аударуынан кейін қалыптаса бастады.

«Гректер» этнонимі алғашқыда солтүстік Грекиядағы тайпалардың біріне қатысты болғанға ұқсайды және атап айтқанда, Беотия мен Эвбея аралындағы Грайя қалаларының атаулары бойынша танымал. Сосын ол римляндардың қолданысына еніп, барлық эллиндерге таратылған. Ежелгі гректер Еуропа мен Таяу Шығыс мәдениетінің дамуында үлкен роль атқарған жоғары антикалық өркениетті құрды.

Гректердің Қазақстанға алғаш рет келуі әр түрлі оқиғалармен күндерге байланысты: олар темекі өсіру бойынша мамандар ретінде шақырылған 20-жылдардан 30-жылдарға дейінгі кезең. Келесі кезеңдер олардың Солтүстік Кавказдан (1937, 1938, 1942 жж.), Қырымнан (1944 ж.), Грузия мен Абхазиядан (1949 ж.) күштеп қоныс аударылуларына жатады. Гректер Қазақстанның түгелдей дерлік аумақтарына қоныстандырылды. Гректер жаңа климаттық жағдайларға жылдам бейімделіп, өздерінің генетикалық жан-жақтылығы мен еңбекқорлығының арқасында өздерін қызметтің әр түрінде: ауыл шауашылығында, құрылыста, денсаулық сақтау, білім, ғылым жүйесінде және т.б. көрсете отырып, жергілікті халықпен тез тіл табысып кетті.

Мәдениеті, әдет-ғұрпы мен дәстүрі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Гректердің мәдениеті, әдет-ғұрпы мен дәстүрлерінің тамыры тереңде жатыр. Гректер ежелгі халықтардың арасындағы дара некелік қағидасын ұстанғандардың алғашқысы. Христиандықты қабылдап, діни сенімге сәйкес, азаматтық некеден басқа неке қию және шоқындыру рәсімдерін өткізеді. Понтийлік гректердің өздеріне тән мәдениеті, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері бар. Дәстүрлі понтийлік гректер үйлерін биік іргетасқа немесе екі қабатты етіп салған, оның бірінші қабаты мал ұстау үшін пайдаланылған. Қазіргі уақытта үйлер кірпіштен және басқа да құрылыс материалдарынан салынады. Понтийлік гректер Түркиядан Кавказға қоныс аударылған кездің өзінде еуропалық үлгідегі фабрикалық киімдер киген. Ерлер «қалалық костюм» - пиджак, шалбар, картуз және фуражка киген. Әйелдердің костюмдері дәстүрді ұзағырақ сақтады. Грек әйелдері шальвар, белдемше және бас орамал киіп жүрген. Гректердің тұрмысында дәстүрлі понтийлік былғары аяқ киім – чаруши көп уақытқа дейін сақталды. Қазіргі уақытта гректердің киімдері заманауи сипатта болып табылады.

Күнтізбелік рәсімдер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жаңа жылды 14 қаңтарда (ескі үлгі бойынша) атап өтеді. Жаңа жылда маска киген адамдардың шеруі өтеді. Маска кигендерден басқа жаңа жылдық түнде үйлерді жарапазан айтушылар аралайды, олар арнайы жаңажылдық жарапазан айтады, үй иелері оларға тәтті-дәмділер мен ақша береді. Рождествоны 7 қаңтарда атап өтеді (ескі үлгі бойынша). Рождествоның алдында қырық күндік ораза ұсталады. Рождестволық дастархандағы міндетті тағам кутья (колва) болып табылады. Рождестволық кеште балалар жарапазан айтып үйлерді аралайды. Шоқындыруды 19 қаңтарда (ескі үлгі бойынша) атап өтеді.

Ұлттық тағамдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ұлттық тағамдарды гректер тек мерекелерде және ерекше салтанатты жағдайларда ғана дайындайды. Гректерге тән тағамдар әбден пісірілген тауық еті қосылған ұнтақталған бидай жармасынан дайындалған бидай ботқасы болып табылады. Жарманы тауықпен бірге, тауық еті тарамдалып кеткенше үнемі араластырып отырып пісіреді. Сонымен қатар қуырылған жұмыртқа және жүзім жапырақтарына немесе орамжапырақтың жапырақтарына оралған туралған ет пен күріштен голубцы дайындалады. Қазіргі понтийліктерге айналадағы грек емес халық пайдаланатын тағамдардың барлығы тән болып табылады.