Гурма
| бимба, бинумба, гурмантче, дагомба, моба | |
| Гурма | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
1,5 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Буркина-Фасо |
707 000 |
 Нигер |
36 000 |
 Нигерия |
32 000 |
 Бенин |
42 000 |
 Того |
206 000 |
 Гана |
11 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
дәстүрлі сенімдер | |
Гурма (өз атауы: бимба, бинумба, гурмантче, дагомба, моба)[1] — Батыс Африкадағы гур тобының халқы. Жалпы саны 1,5 млн. адам. Олар негізінен Буркина-Фасоның шығысында (707 мың адам, 2006 ж., бағалау), Нигердің оңтүстік-батысында (36 мың адам), Нигерияда (32 мың адам), Бениннің солтүстігінде (42 мың адам), Тогоның солтүстік-шығысында (206 мың адам), Гананың солтүстігінде (11 мың адам) тұрады.[2]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Гурма тілі гур тілдерінің орталық тармағының солтүстік тармақшасыныі оти-вольти тобына жатады.[3]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дінге сенушілер: дәстүрлі сенімдер, сүнниттік мұсылмандар.[4]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Гурма этногенезіне гурдың әртүрлі халықтары (дагомба, барба, сомба), сонхай және фульбе қатысты. Орта ғасырларда және жаңа дәуірде Гурма мосидің күшті мәдени және саяси әсерін бастан кешірді, оның әсерінен Гурма 13 ғасырда Гурманың ерте саяси қалыптасуын құрды (фадан-гурма, Фада Н'Гурма, 1810 ж. - Моси Уагадугу мемлекетіне байланысты), 19 ғасырдың аяғында француз отаршылары жаулап алды.[5]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі кәсіптері – қолмен атқарылатын егіншілік (фонио, құмай, тары, жүгері, күріш, жержаңғақ, тәтті картоп, бұршақ дақылдары, көкөністер), жайылымдық мал шаруашылығы (ірі қара және ұсақ мал) және құс шаруашылығы (тауық, теңіз құстары). Того мен Гананың оңтүстік аймақтарындағы какао және кофе плантацияларында маусымдық жұмыс кең таралған. Ыдыс жасау, былғары және одан бұйымдарды тігу, пальма жапырағынан, сабан, құрақ тоқу дамыған.[6]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәстүрлі қоғамдық ұйымның негізін ауылдық және көпбалалы қауымдар, патрилиндік рулар, жастық институттары құрайды. Неке қию вирилокальды, көп әйел алушылық, әмеңгерлік, сорораттық, инициация ғұрпы ересектердің жас дәрежесіне көшкен кезде жүзеге асырылады.
Дәстүрлі наным-сенімдер ата-бабаларға табыну және табиғаттың жанды күштері (от, су, жер). Сиқырға сену, бақсылық, фетишизм кең таралған. Жер культінің діни қызметкерлері («жерді қорғаушылар») айтарлықтай ықпалға ие. Фольклор сақталған, оның ішінде музыка мен би.
Елді мекендері үлкен (2 мыңнан астам тұрғын), шашыраңқы орналасқан, тұрғын үйлер конустық сабан төбесі бар дөңгелек саман үйшіктер. Аулалары жиі қоршаумен (саман қоршау) қоршалған және мал қорасы қызметін атқарады.
Ерлерге арналған киімдер - еуропалық үлгіде, әйелдер - туника тәрізді жейделер, түрлі-түсті мақта көйлектер.
Тарыдан, күріштен, фониодан, жүгеріден жасалған тағамдар (жарма, бәліштер, бұқтырылған тағамдар) басым. Пальма майына пісіріледі. Сүт және басқа сүт өнімдері тұтынылмайды.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Современная энциклопедия Гурма https://my-dict.ru/dic/sovremennaya-enciklopediya/199641-gurma/
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1936244
- ↑ Гурма https://megabook.ru/article/%D0%93%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0
- ↑ Современная энциклопедия - гурма http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/gurma
- ↑ Народы и культуры Г https://travel-journal.ru/ethno/31/626/
- ↑ народы мира / Гурма http://www.etnolog.ru/people.php?id=GURM
