Дем (Жер аймағы)
Ежелгі Грекияда дем немесе демос (Ежелгі грекше: δῆμος, көпше түрі: демой, δήμοι) бастапқыда, шамасы, жеке әулеттердің бір жерде топтасып қоныстануын білдірген ұғым және Афина мен басқа да қала-мемлекеттердің шеткі аудандары немесе бөлімшелері болған. Ауылдық жерлердегі демдер қарапайым жер бөлу бірліктері ретінде б.з.д. 6 ғасырда және одан ерте кезеңдерде болған, бірақ олар ерекше маңызға б.з.д. Гомер мен Гесиодтың шығармаларында бұл ұғым негізінен белгілі бір аумақ немесе жерді, әрі сол аумақта тұратын халықты білдіреді.[1][2]
508 жылы Клисфен реформаларынан кейін ғана ие болды. Осы реформалардың нәтижесінде демдердің азаматтық тізімдеріне тіркелу азаматтық алудың шартына айналды; оған дейін азаматтық фратрия немесе отбасы тобындағы мүшелікке негізделген еді. Сол реформалар кезінде демдер Афинаның негізгі қаласында да құрылды, ал ол жерде бұрын ондай демдер болмаған. Клисфеннің реформаларының соңында Афина 139 демге бөлінді.[3] Кейіннен тағы үш дем құрылды: Береникидай (б.з.д. 224/223 ж.), Аполлониейс (б.з.д. 201/200 ж.), және Антинойес (б.з. 126/127 ж.). Мемлекеттің негізгі бірліктері ретінде демдердің құрылуы гене немесе фратриялармен байланысты аристократиялық отбасылық топтардың билігін әлсіретті.[4]
Классикалық заманда дем белгілі бір дәрежеде шағын полис ретінде қызмет етті, яғни ауыл немесе елді мекен қауымдастығын сипаттау үшін қолданылған, ал кейбір демдер, мысалы, Элефсис және Акарне, шын мәнінде маңызды қалалар болған. Бұл, әсіресе, ионийлік-аттикалық аймақтарға тән, бірақ кейбір дорийялық полистерге де қатысты. Саяси тұрғыдан, дем бір полистің азаматтық құқықтары бар тұрғындарының жиынтығын білдіреді. Афиналық демократияда, дем ұғымы толық азаматтық құқығы бар азаматтарға қатысты қолданылып, олар халық жиналысына қатысуға құқылы болған. Осыған байланысты, "дем" сөзі халық жиналысын да білдіреді. Сонымен қатар, бұл ұғым қарапайым халықты немесе төменгі тапты сипаттайды және кейбір жағдайларда мемлекеттің өзін де дерлік синоним ретінде білдіреді. Әр демнің істерін басқаратын демархы болды; сондай-ақ әртүрлі демдерде азаматтық, діни және әскери міндеттерді орындайтын басқа да лауазымды тұлғалар болды. Демдер өздерінің діни мерекелерін өткізді, кіріс жинап, оны өз қажеттеріне жұмсады.[5][2][1]
Демдер бір аймақта орналасқан демдердің біріккен тобын құрай отырып, триттиялар деп аталатын ірі халық топтарына біріктірілді, ал триттиялар өз кезегінде Афинаның он тайпасын (филаларын) құру үшін біріктірілді. Әрбір тайпа үш аймақтан бір-бір триттиядан қамтыды: қала (асти), жағалау (паралия) және ішкі аймақ (месогея). Кейінгі антикалық кезеңде және Византия уақытында "демос" және оның көпше түрі "демой" ұғымдары ажыратылды. "Демос" қалалардың, әсіресе Константинопольдің, төменгі және орташа халық топтарын белгілеу үшін қолданылды. Ал "демой" ұғымы сол қалалардағы ат жарыс фракцияларын (топтарын) атау үшін пайдаланылды.[6]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ a b Hans Volkmann: Demos. In: Der Kleine Pauly (KlP). Band 1, Stuttgart 1964, Sp. 1482.; siehe hierzu insbesondere auch die altphilologische Sicht von Wilhelm Pape: Handwörterbuch der griechischen Sprache. Griechisch - Deutsches Handwörterbuch. Band 1. 3. Auflage. Vieweg und Sohn, Braunschweig 1914, S. 564 s. v. δῆμος
- ↑ a b Henry George Liddell, Robert Scott: δῆμος A Greek-English Lexicon. 9. Auflage. Clarendon Press, Oxford 1940, s. v.
- ↑ Traill, John S. (1975). The Political Organization of Attica: A Study of the Demes, Trittyes, and Phylai, and Their Representation in the Athenian Council Vol. 14. Amsterdam: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA). pp. i–169. ISBN 978-0-87661-514-0.
- ↑ J.V. Fine, The ancient Greeks : a critical history Cambridge, Mass. : Belknap Press of Harvard University Press
- ↑ David Whitehead, "Deme" from the Oxford Classical Dictionary, Simon Hornblower and Antony Spawforth, ed.
- ↑ Zum Begriff Demos in spätantiker und byzantinischer Zeit siehe Anastasia Kontogiannopoulou: The Notion of δῆμος and its Role in Byzantium during the Last Centuries (13th–15th c.). In: Byzantina Symmeikta. Band 22, 2012, S. 101–124