Деректерді беру хаттамасы

Деректерді беру хаттамасы (ағылш. Data Transfer Protocol) — әртүрлі бағдарламалар арасындағы деректер алмасуды анықтайтын логикалық деңгейдегі интерфейс келісімдерінің жиынтығы. Бұл келісімдер бағдарламалық жасақтаманың өзара әрекеттесуін біріздендірілген түрде реттеп, хабарламаларды беру және қателерді өңдеу ережелерін белгілейді.

Кез келген құрылғы арасындағы байланыс хаттамалар арқылы жүзеге асады. Олар екі түрге бөлінеді:

Физикалық хаттамалар — құрылғылар арасындағы нақты сигналдардың берілуін реттейді. Мысалы, электрлік импульстардың белгілі бір кернеуде (5 вольт) және жиілікте (100 рет секундына) берілуін немесе радиосигналдардың жиілігін анықтайды.
Логикалық хаттамалар — байланыс орнатылғаннан кейін деректердің мағынасын және олардың берілу тәсілдерін анықтайды. Мысалы, браузер сервермен HTTP немесе HTTPS хаттамасы арқылы байланысады. Интернет арқылы файлдарды беру FTP хаттамасының көмегімен жүзеге асады, ал BitTorrent хаттамасы ағындық жүктеуді қамтамасыз етеді.

Хаттамалар түрлері

Сигналдық хаттамалар — байланыс орнату, қайта бағыттау, ажырату сияқты әрекеттерді басқарады. Мысалы: RTSP, SIP.
Деректерді беру хаттамалары — нақты деректерді тасымалдау үшін қолданылады, мысалы: RTP.

Желілік хаттамалар

Желілік хаттама — желіге қосылған екі немесе одан да көп құрылғылар арасында байланыс орнату мен деректер алмасуды қамтамасыз ететін ережелер мен әрекеттер жиынтығы.

Көптеген хаттамалар байланыс процесінің әртүрлі қырларын сипаттайды. "Хаттама" және "хаттамалар стегі" терминдері де бағдарламалық жасақтаманы сипаттайды.

Жаңа интернет хаттамаларын IETF (Internet Engineering Task Force) ұйымы, басқа хаттамаларды IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers) немесе ISO (International Organization for Standardization) анықтайды. ITU-T телекоммуникациялық хаттамалар мен форматтарға жауап береді.

Желілік хаттамаларды жіктеу

Желілік хаттамаларды жіктеудің ең кең тараған жүйесі — OSI моделі (Open Systems Interconnection), ол хаттамаларды жеті деңгейге бөледі:

Физикалық деңгей — электрлік, механикалық және оптикалық сипаттамаларды анықтайды.
Арналық деңгей — желі түйіндері арасында физикалық деңгейдің жұмыс ережелерін анықтайды.
Желілік деңгей — адрестеу және хабарламаларды жеткізу процесін басқарады.
Транспорттық деңгей — деректер пакеттерінің ретімен берілуін қадағалайды.
Сеанстық деңгей — әртүрлі қосымшалар арасындағы байланысты үйлестіреді.
Көрсету деңгейі — деректерді құрылғының ішкі форматы мен тасымалдау форматына түрлендіреді.
Қолданбалы деңгей — пайдаланушы бағдарламалары мен басқа деңгейлер арасындағы интерфейсті қамтамасыз етеді.

Тағы бір модель — TCP/IP хаттамалар стегі, ол төрт деңгейден тұрады:

Арналық деңгей (Link Layer)
Желілік деңгей (Internet Layer)
Транспорттық деңгей (Transport Layer)
Қолданбалы деңгей (Application Layer)

Желілік хаттамаларға мысалдар

TCP/IP — деректерді беру хаттамаларының жиынтығы. Оның негізгі екі компоненті бар:
- TCP (Transmission Control Protocol)
- IP (Internet Protocol)

Интернеттегі танымал хаттамалар:

HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) — веб-беттерді беру хаттамасы.
FTP (File Transfer Protocol) — файлдарды серверден пайдаланушы компьютеріне беру хаттамасы.
POP3 (Post Office Protocol) — кіріс пошта серверінің хаттамасы.
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) — электрондық поштаны жіберу хаттамасы.
TELNET — қашықтан қол жеткізу хаттамасы.
DTN (Delay-Tolerant Networking Protocol) — NASA қолданатын ғарыштық байланыс хаттамасы.

Желілік хаттамалар ақпараттық жүйелердің жұмысын қамтамасыз етудің маңызды бөлігі болып табылады. Олардың дұрыс жұмыс істеуі үшін хаттамалар бірізділігі мен үйлесімділігі сақталуы тиіс.

Дереккөздер