Дмитрий Константинович Кантемир

Дмитрий Константинович Кантемир
Лауазымы
Ту Сенатор
1721 — 1723
Ту Молдавия князьдігінің билеушісі
1710 — 1722
Ізашары	Николай Маврокордат
Ізбасары	Лулу Костаки
Ту Молдавия князьдігінің билеушісі
1693
Ізашары	Константин Кантемир
Ізбасары	Константин Георгиевич Дука
Өмірбаяны
Білімі	Ұлттың ұлы мектебі
Ғылыми дәрежесі	академик (1714)
Дүниеге келуі	26 қазан 1673 (1673-10-26)
Қайтыс болуы	21 тамыз 1723 (1723-08-21) (49 жас) Ресей империясы
Жерленді	Николо-Гректік монастырь
Династия	Кантемир
Әкесі	Константин Фёдорович Кантемир
Анасы	Ана Бантыш
Жұбайы	Кассандра Кантакузен, Анастасия Ивановна Трубецкая
Балалары	Дмитрий, Мария, Сербан, Матвей, Константин, Смарагда, Антиох, Екатерина
Әскери қызметі
Атағы	Құпия кеңесші (1722; Ресей)
Басқарды	Осман империясы (1711-ге дейін) Ресей империясы (1711-ден бастап)
Шайқасы	Орыс-түрік соғысы(1710—1713) Парсы жорығы (1722—1723)
Ғылыми қызметі
Ғылыми аясы	антрополог, тілтанушы, тарихшы, философ, композитор, картограф, жазушы, географ, шығыстанушы
Dimitrie Cantemir Ортаққорда

Дмитрий Константинович Кантемир (рум. Dimitrie Cantemir, 26 қазан 1673 — 21 тамыз 1723) — Молдова ғалымы, энциклопедист, саяси қайраткер. 1710 жылдан Молдованың билеушісі. 1711 жылы Осман империясына қарсыласу үшін Ресей империясымен одақтасып, оның құрамына кіру туралы I Пётрмен келісімге келді. I Пётрдің Прут жорығы (1711) Молдованы азат ете алмаған соң, орыс әскерлерімен бірге 4 мыңдай молдаванды ертіп, Ресейге кетті. Патшаның шығыс мәселелері жөніндегі кеңесшісі болып, кінәз дәрежесіне жетті, ғылыми жұмыспен айналысты. 1714 жылы Берлин академиясының мүшесі болды. 1722-1723 жылдары Парсы жорығында I Пётрдің жорық кеңсесін басқарды. Тарихи еңбектері негізінен патриотизм, Ресейдің Балкандағы ықпалы, Молдованың экономикасының көркею мәселелеріне арналды. 1673 жылғы 26 қазанда молдовалық бояр Константин Кантемирдің отбасында Дмитрий атты ұл бала дүниеге келді. Болашақ кінәздің мұрагері Антиох болды, алайда Константин жетінші ондықты алмастырды және нәрестенің дүниеге келуі ескі жауынгер үшін үлкен қуаныш болды.

Константин Кантемир бүкіл өмірін әскери жорықтарда өткізді. Оның шыққан тегі әлі толық анықталмаған. Өзі ата-бабасының татар жауынгері, «Хан Темір» болғанын мәлімдегенімен, қазіргі тарихшылар оны кедей дворяндар отбасы Селистянға жатқызады. Жас кезінен поляк армиясында жалдамалы қызмет етіп, 17 жылдық қызметінен кейін ротмистр дәрежесіне жетті. Өзінің әскери қабілеттерін танытып, Молдоваға оралғаннан кейін Анна Бантышқа үйленді және Молдавияның ықпалды боярлық отбасыларымен, сондай-ақ егемендік мырзалар Дабижа мен Георгий Дукамен байланыс орнатты. Кантемир түріктерге қарсы күресті,алайда Хота шайқасында поляктар тұтқындаған Сұлтан Мехмед IV-тің гаремін құтқарды. Сұлтан IV Мехмедтің поляктар тұтқындаған гаремін құтқаруы сияқты ерліктері оның кейінгі тағдырына, әсіресе 1685 жылы Молдавия тағына отыруына ықпал етті.

Шығармашылығы

Өз дәуірінің аса білімді адамдарының бірі болған Дмитрий Кантемир туған молдаван тілінен бөлек, түрік, парсы, араб, грек, латын, итальян, орыс және француз тілдерін меңгерген.

Кантемирдің алғашқы ғылыми еңбектері Константинопольде жүрген кезінде жарық көрді. Оның философиялық трактаты «Диванул сау гылчава ынцелептулуй ку лумя сау жюдецул суфлетулуй ку трупул» («Диван, немесе Дананың дүние-мүлкімен айтысы, немесе Жан мен тәннің дауы») 1698 жылы Яссы қаласында грек және молдаван тілдерінде басылып шықты.

Одан кейін «Лаудэ кэтре изводитор ши кэтре виртутя ынвэцэтурий луй» («Ұстазға және оның іліміне мадақ») атты молдаван тіліндегі еңбегі мен «Sacro sanctae scientiae indempingibilis imago» («Қасиетті ғылымның сипатталмас бейнесі») атты 1700 жылы латын тілінде жазылған кітабы жарық көрді. Бұл еңбектерінде ол Ван Гельмонттың натурфилософиялық жүйесін дамытты. Сондай-ақ, осы кезеңде ол таным теориясына арналған «Compendiolum universae logices institutiones» («Жалпы қысқаша логика негіздері») еңбегін жазды.