Дікілтас

Дікілтас – сармат тайпалары дәуірінен сақталған көне қорым. Түпқараған ауданында, Форт-Шевченко қаласынан шығысқа қарай 30 км жерде орналасқан. 1992 – 93 жылы Батыс Қазақстан археологиялық экспедициясы (жетекшісі З.Самашев) төрт ескерткішті қазды. Ең көрнекті бірінші оба – күрделі архитетуралық-планиграфиялық кешен, ол жерлеу және ғұрыптық рәсімдерді өткізетін орын мақсатында біздің заманымыздан бұрын 5 – 3 ғасырларда салынған. Орталық құрылыстан оңтүстікке бағытталған екі тас тізбектен (ұзындығы 30 м) және олардан оңтүстікке қарай тігінен орнатылған, үстіңгі шетінде дөңгелек таңба қашалған қойтастан тұрады (ұзындығы 2,1 м). Диаметрі 11 м дөңгелек орталық құрылыстың едені тақтатастармен жабылып, шеттері ірі тастармен жиектелген. Тік тақтатастардан көтерілген трапеция пішіндес қоршаудан (аумағы 7,455,05 м) 3 жерлеу, 4 кішірек ғибадаттық камералар, ғұрыптық мақсаттағы тас бағана, шағын дәліз аршылды. Жерленген мүрде саны 30-ға жуық, көптеген қару-жарақ, әшекей, шаруашылық бұйымдары табылды. Дікілтас обасында бірнеше мәдени белгілер тоғысады. Жерлеу ғұрпы мен заттай деректер жергілікті мәдениеттерден хабар береді, яғни Оңтүстік Орал, Батыс Қазақстаннан Аралдың оңтүстігіне дейін тараған тайпалар дәстүріне жатады. Құрылымдық ерекшеліктері Орталық Қазақстан мәдениеттеріне біршама жақын. Мұндағы орталық құрылыстың кейбір белгілері мен үлкен тақтатастар Арқаның Беғазы-Дәндібай мәдениетіне, ал тас тізбектері Тасмола мәдениетіне ұқсайды. Ғалымдардың пікірінше, Дікілтас – құрамына Арқа өңірінен қандай да бір этникалық топтар келіп қосылған көне Каспий бойының жергілікті тайпаларының ескерткіштеріне жатады. Ежелгі жазба деректер бойынша, осы өңірді дай (дах), массагет тайпалары мекендеген.