Дәрілік шүйгіншөп
| Дәрілік шүйгіншөп | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||||
| Valeriana officinalis L. |
Дәрілік шүйгіншөп (лат. Valeriana officinalis) – ұшқаттар тұқымдасына жататын көп жылдық, шөп тектес өсімдік[1].
Ботаникалық сипаттамасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәрілік шүйгін шөп – биіктігі 40-60см , көп жылдық шөп тектес өсімдік. Оның тамыры қысқа, іші қуыс, топыраққа тік кетеді. Бұтақшалары көп болады. Тамырдан қауырсын тәріздес жапырақтар өсіп шығады. Сабағы тік, іші қуыс, оның төменгі жағындағы жапырақтарының сағақтары қысқа, ал ұш жағындағылары – отырмалы. Жапырақтары бір – біріне қарама – қарсы орналасқан , шеттері тегіс емес. Гүлдері – ұсақ , ашық қызығлт түсті жағымды иісі бар. Олар өсімдік сабағының ұшында орналасады. Гүл тостағаншалары 5 қалақшадан , ал гүл тәжісі бес-бес гүл жапырақшаларынан тұрады. Өсімдік маусын – шілде айларында гүлдейді , ал жемісі немесе тұқымы тамыз – қыркүйек айларында піседі.
Табиғатта таралуы.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Республикамыздың Алматы, Жамбыл, Шығыс Қазақстан , Талдықорған, Шымкент облыстары тауларының субальпілік және альпілік шалғындарында, қарағайлы ағаштардың арасында жиі өседі. Сондай – ақ, бұл өсімдік тау етектеріндегі жабайы бұталардың арасында, өзен жағалауларында, сазды – көкалды жерлерде кездесі. Дәрілік шикізат ретінде гүлдеп біткеннен кейін, яғни күзде сабағы, жапырақтары қурай бастаған, ал гүл шоғыры қарайған кезде,тамыры қазып алынады. Топырақтан жапырақ сағақтарынан тазаланып, суық сумен жуылады да , 40 градустық жылулықта желдетіле отырып кептіріледі. Әбден кептірілген тамыр пышықпен 5 -8 см кесіліп, аузы жабылатын шыны ыдысқа салынып сақталады. Шүйгін шөп тамырының өзіне тән аздап сасықтау иісі болады. Жанадан қазып алынған тамыры ашық түсті. Бірақ кептіру барысында ол қара - қоңыр түске енеді.
Химиялық құрамы.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Өсімдік тамырының құрамында эфир майлары , алма, құмырсқа, сірке қышқылдары , стеарил, изовалериан, пельметин қышқылдары , шайырлы, илі заттар, крахмал, қант бар екені ғылымда толығымен анықталды. Сондай – ақ, оның құрамында валериан , хатенин деген алкологидтар, сапониндер, гликозид – валерид деген заттар бар.
Қолданылуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Халық емінде дәрілік шүйгін шөп ерте заманнан бері қолданылып келген.
Қазіргі мал дәрігерлігі практикасында шүйгін шөп тамырының тұнбалары мал жүрегінің жұмысын жақсарту, нерв жүйелері ауруларын емдеу үшін пайдаланылады. Оның тұнбасын ішкен малдың жүрек соғуы жақсарып, қан тамырлары кеңееді де, қан айналымы жақсарады.
Тұнба 1:10 қатынаста жасалады, яғни майдаланған 100 г тамыр қайнаған 1200 мл суға – 15 -20 мин тұндырылады да, жылқы мен ірі қараға – 250-600 мл , қойға - 50- 150мл , бұзауға – 60 -150 мл, қозыға -30-40мл мөлшерінде күніне 2 -3 рет ішкізіледі. Спирттік тұнба жасау үшін 100 г тамыр 70 градустық – 350-400мл этил спиртінде 5 күн ашытылып, ірі малға – 25 -30 мл ұсақ малға – 5- 10 мл күніне 3 рет ішкізіледі. Жылқының ішегі түйіліп ауырғанда өлі тигенде 0,5 л шүйгін шөп тұнбасына 10 грамм эхтиол және 10 мл этилдік эфир араластырып, ішкізіледі. Ол сақа жылқыға – 250 -300 мл,құлын мен тайға 100-120мл күніне екі рет ішкізіледі.[2][3][4]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстанның дәрілік өсімдіктері. Іскендіров Әбіш. Алматы "Қазақстан" 1982, 188 бет.
- ↑ П.Д. Евдокимов
- ↑ Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану. - Алматы: Қайнар, 1988. - 248 б.
- ↑ Шәріпбаев Н. Малдың тыныс алу мүшелерінің ауруларын емдеу үшін қолданылатын дәрілік өсімдіктер // Дәрілік шүйгін шөп — "Қайнар", 1988. — Б. 128-130. — (Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану). — 5700 таралым. — ISBN 5 - 629 -00074 - 5.