Дәулетбай (ру)
Басқа мағыналар үшін Дәулетбай деген бетті қараңыз.Дәулетбай — Ұлы жүз Шапырашты тайпасының Асыл руының ішіндегі Теке елінің бір тармағы. Теке руы өздігінен Дәулетбай және Сатайға жіктеледі.
Дәулетбай баба өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәулетбай Текеұлы XVIII ғасырда өмір сүрген. Алатаудың бауыры, Түрген өзенінің бойында дүниеге келген.
Жоңғарлармен соғыста жанқиярлық ерлік көрсеткен, ел арасында аса беделді, көсем адам болған. Ол туралы халық арасындағы аңыздарға қоса Қазыбек би Тауасарұлының «Түп тұқияннан өзіме шейін» атты кітабында: «Менің бабам Матайға дейін би болған, үлкен ақыл иесі болған адам»- деп жазылған Дәулетбай баба жайында.
Дәулетбай - Бұқар жыраудың «Қалданменен ұрысып» жырында аталатын Сатай батырдың туған ағасы, Бөлек батырдың атасы. Бөлектің дұлығасы мен қылышы қазір Астанадағы Президент мұражайында сақтаулы. Сатай мен Бөлек батырлар 1731 жылы қазақ халқының Ақпатшаға жазған, Төле би бастаған қазақ зиялылары қол қойған хатта Төле би, Сатай, Бөлек болып аталғаны тарихтан белгілі, сондықтан ұлы Жамбыл ақын Жүнісбай болысқа арналған өлеңінде: « Жүнісбайға жүгінем, кешегі хан Сатайдың ұрпағы бұл »-деп тегін айтпаған. Н.Аристовтың «Уйсуны, Киргизы или кара киргизы» атты кітабында 1785 жылға дейін Аякөз маңын мекендеген шапырашты тайпасының 1500 ден астам түтінін Қойсоймас Қараша би мен Асыл Даулетбай бидің басқарғанын айтады. Сол Даулетбай бабаның ұрпақтары XVIII ғасырдың аяғы, IX ғасырдың басында баба қонысы Түргенге қоныс аударып, Түрген өзенінің басы Ілеге құяр сағасын мекендеген екен.
Дәулетбай руының ішкі құрамы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазіргі Дәулетбай ұрпақтары оның төрт баласынан таралған:
- Қара (Бөлек батырдың әкесі)
- Сарыбай
- Ырысбай
- Шақа
Ұрпақтарының мекені[өңдеу | қайнарын өңдеу]
XVIII ғасырдың басында Ақтабан Шұбырындыға ұрынған ұрпақтары Шығыс Қазақстандағы Аягөзге дейін барғаны тарихтан белгілі. Қалмақпен келісіп «Мамырсу келісіміне» (Ресей,Қытай, Қалмақтар жане Абылай бастаған қазақтар) қол қойғаннан кейін 1757 жылы өз мекеніне қайта оралған. Одан кейін орыс келгенше (1854 ж.) осы аталған атаның ұрпақтары Түрген өзенінің сағасын мекендеп, қыста Ілені қыстап, жазда Асыны жайлап күн кешкен. Кейін орыс станициалары келіп қазіргі Бәйдібек би (Маловодное), Түргенге орналасқан кезде жерінен көшірілген ел тау сағасынан төменге ысырылған. Кейін Жүнісбай болыс болып орыспен жер бөліскен құжатта Түрген елінің шекарасын белгілеген кезде бұл жерлер Даулетбай бабаның ұрпақтары мекендеген Жаман ауылы деп аталған. Бұл жайлы сол кездегі сақталған тарихи құжаттарда айтылған.
Бүгінде ұрпақтары негізінен Алматы облысының Еңбекшіқазақ, Талғар аудандарында және Алматы қаласында мекен етеді.
Туған мекені қазіргі Ақши ауылы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Еңбекшіқазақ ауданындағы Ақши ауылы - Дәулетбайдың кіндік қаны тамған Түрген өзенінің бойында орналасқан. Автохонды, яғни жергілікті халық дерлік Текенің Дәулетбай руынан құралған.
Қазіргі Ақши аталып жүрген ауылдың тұрған жерінде бұрын ешқандай ауыл болмаған. 1929 жылы колхозды ұйымдастырған кезінде жоғары - төмен қоныстанған елдерді бұрынғы Жаман (болыс аты, Дәулетбайдың ұрпағы) ауылының оңтүстік жағындағы осы бір қыратты құрғақ жерге қоныстандырған. Бұл ауылдың батыс жағында түрікпендердің ауылы - Серғазының бағы, солтүстік - батысында Шыбыл атаның балалары қоныстанғанымен, негізгі халық Дәулетбай бабаның кіндігінен тараған төрт атаның – Қара, Сарыбай, Рысбай, Шақа бұтақтарынан өскен ел болған. Сондықтан 1956 жылғы, Совет Одағы Коммунистік партиясының орталық комитетінде билікке талас аяқталғанша, колхоз Мирзоян, Голащекин, ең соңында Каганович атанған, оған дейінгі құжаттарда Жаман ауылдық сайлау округі деп аталып, Түрген елі Дәулетбай ауылына қарасты әкімшілік аумаққа кірген. Бұл атау 1957 жылға дейін сақталғанын сол кездегі Сайлау құжаттарын көтерген адамдардың көзі жетеді.
2009 жылы Дәулетбай бабаның 300 жылдығына арналған аста Ақши ауылының тұрғындары ауылдың атын Дәулетбай бабаға беру ұсынысын жасады.
2015 жылдың 16 маусымында және 16 шілдесінде ауыл тұрғындарының жиыны өтіп, халықтың басым көпшілігі ауыл атын өзгертуді құптады.
Дәулетбайдың атақты тұлғалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- "Бәйдібек баба - алып бәйтерек. Сарыүйсін. Шапырашты" (Толық шежіре), Алматы, 2003
- Шелегім мен Есігім - жерұйығым, бесігім: тарихи-деректі ғұмырнама /Нұрсадық Сарғожаев.- Алматы: Білім, 2001
- "Елім Теке-Дәулетбай" Нұрсадық Сарғожаев
Сыртқы сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- 2015 жылы 16 маусымда Ақши ауылында ауыл тұрғындарымен Ақши ауылының атауын Дәулетбай баба атына ауыстыру туралы жиналыс өтті Мұрағатталған 22 шілденің 2019 жылы.
