Дөңгелек процесс

Дөңгелек процесс, цикл — жүйенің бірнеше өзгерістерден кейін бастапқы қалпына келу процесі, термодинамикалық процесс. Дөңгелек процесстің нәтижесінде жүйе күйінің термодинамикалық параметрлері мен сипаттамалық функциялары (U — ішкі энергия, энтальпия, изохоралық және изобаралық термодинамикалық потенциалдар, энтропия, т.б.) бастапқы мәнге ие болады. Сондықтан олардың (термодинамикалық параметрлердің, сипаттамалық функциялардың) өзгерістері нөлге тең (U=0, т.б.). Термодинамиканың бірінші бастамасы (яғни энергияның сақталу заңы, Термодинамиканың бастамалары) бойынша жүйенің не жүйелердің дөңгелек процесс кезінде атқарған жұмысы (А) дөңгелек процесстің әрбір учаскесінің алған не берген жылу мөлшерлерінің (Q) алгебра қосындысына тең: U=Q–A=0, A=Q. Тура дөңгелек процесс (атқарылған жұмыс оң) деп аталатын процесте жылу жұмысқа айналады, ал кері дөңгелек процесс (атқарылған жұмыс теріс) деп аталатын процесте жұмыс жылуды температурасы төменірек денеден температурасы жоғарырақ денеге тасымалдауға жұмсалады. Дөңгелек процесс тепе-тең (дәлірегі, квази тепе-тең) дөңгелек процесс және тепе-тең емес дөңгелек процесс болып ажыратылады. Тепе-тең дөңгелек процессте бірте-бірте өтетін жүйе күйі тепе-тең күйге жуық болып келеді, ал тепе-тең емес дөңгелек процессте дөңгелек процесстің кем дегенде бір учаскесі тепе-тең емес күйде болады. Әр түрлі тепе-тең дөңгелек процессті есептеулер алғашқы тарихи термодинамикалық зерттеулер тәсіліне жатады. Мұндай зерттеулердің негізінде идеал жылу машинасының жұмыстық циклі (Карно циклі) талданды, термодинамиканың екінші бастамасының математика өрнегі табылды, термодинамикалық температура шкаласы құрылды, сондай-ақ, көптеген маңызды термодинамикалық қатыстар (Клапейрон-Клаузиус теңдеуі, т.б.) алынды. Техникада дөңгелек процесс іштен жанатын қозғалтқыштардың, әр түрлі жылулық күш және салқындатқыш қондырғылардың жұмыстық циклдері ретінде қолданылады.

Пайдаланған әдебиеттер

Қазақ энцклопедиясы