Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы

Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ)
ағылш. Organization for Security and Co-operation in Europe; OSCE
ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер
Мүшелік:	57 қатысушы мемлекет, ынтымақтастық үшін 11 серіктес
Штаб-пәтер:	Аустрия, Вена
Ұйым түрі:	Халықаралық үкіметаралық ұйым
Ресми тілдері:	Ағылшын тілі Француз тілі Италиян тілі Испан тілі Неміс тілі Орыс тілі
Басшылары
Қазіргі төраға	Буяр Османи
Демократиялық институттар және адам құқықтары басқармасы	Маттео Мекаччи
БАҚ бостандығы жөніндегі өкіл	Тереза Рибейро
Аз ұлттар істері жөніндегі Жоғарғы комиссар	Қайрат Абдрахманов
Бас хатшысы	Хельга Шмид
Құрылуы
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңес ретінде	1973 жылдың шілдесі
Хельсинки келісімдері	30 шілде – 1 тамыз 1975 ж
Париж хартиясы	21 қараша 1990 ж
ЕҚЫҰ атауы өзгертілді	1 қаңтар 1995 ж
osce.org
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы Ортаққорда

Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы (ЕҚЫҰ) (ағылш. Organization for Security and Co-operation in Europe; OSCE) — саяси диалог үшін арналған халықаралық ұйым. Негізгі мақсаты – жетілдірілген басқару мен демократиялық үрдіс негізіндегі аймақтық тыныштық пен қауіпсіздік. 3500 астам қызметкерлерінің басым бөлігі жерлердегі істермен айналысып, ал оның 10%-ға жуығы бас пәтерде отырады.

ЕҚЫҰ, Біріккен Ұлттар Ұйымы астындағы ад хок (Ad hoc) ұйым (VIII тарау), алдын ала ескерту, шиеленістерді тоқтату, тоқырау-менеджментіне және пост-конфликттік реабилитация істеріне аса назар аударады. Ұйым Еуропа, Кавказ, Орталық Азия, Солтүстік Американың 56 мемлекеттерін, яғни солтүстік жарты шардың көп елін қамтиды. Ұйым қырғи-қабақ соғыс кезінде Батыс – Шығыс форумы ретінде құрылған.

Қазақстан бұл ұйымға 1992 ж. 30 қаңтар мүше болып Хелсинкидегі Соңғы Актіне 8 шілде қол қойды. 2009 жылы осы ұйымды басқару үшін ниет еткен Қазақстан негізінен тек екі ел – АҚШ пен Құрама Патшалық қарсылығына тап болды. Осы елдердің ойынша Қазақстан адам құқығын, демократиялық құндылықтарды қорғау жөнінде әлі де көп еңбек ету керектігі айтылған. Қазақстан кандидатурысын ТМД елдерімен қатар Батыс Еуропа елдерінің көбісі (Германия, Италия, Нидерланд және Франция) қолдауда. 29 – 30 қарашаның Мадридте ЕҚЫҰ мүше-елдердің сыртқы істер министрлері кеңесінің (СІМК) 15-ші отырысында компромисс ретінде Қазақстан ТМД елдерінің ішінде алғашқысы болып ЕҚЫҰ төрағалығына 2009-да емес, 2010 жылы ие болатындығы хақында шешім қабылданды.

2022 жылдың 1 қаңтарынан бастап ұйымның төрағасы – Буяр Османи

Тарихы

20 ғасырдың 70-жылдары Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңес негізінде құрылды. 1994 жылы Будапештте өткен мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының кездесуінде аталған кеңесті Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым деп атау жөнінде шешім қабылданды.

Бұл — Еуропа, Азия және Солтүстік Америка құрлығының 55 мемлекетімен консенсус (бір ауыздылық) негізінде келіссөздер, кеңесулер өткізіп, саяси шешімдер қабылдауға арналған көп тарапты құрылым. Мүше мемлекеттер басшыларының кездесулерінде ұйым қызметінің басты бағыттарын айқындайтын негізгі құжаттар қабылдайды. Мұндай кездесу 2 жылда 1 рет өткізіледі. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Министрлер кеңесі мән-маңызы жағынан екінші басшылық органы болып саналады. Оның мәжілісі мемлекеттер басшылары кездесуінің аралық кезеңінде жылына 1 рет өтеді.

Басшылық кеңесі саяси және жалпы бюджеттік сипаттағы мәселелерді талқылап, нақтылайды, оның мәжілісі Прага қаласында өтеді. Сондай-ақ, ол Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның экономикалық форумы ретінде де шақырылады.

Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Тұрақты кеңесі – ағымдағы саяси шешімдерді қабылдайтын негізгі жұмысшы орган. Мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдерінен құралады. Оның апталық мәжілістері Венада өтеді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым органы – Қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық форумы шеңберінде қарулану мен қарусыздануға бақылау орнату, өзара сенім мен қауіпсіздікті нығайту жөнінде келіссөздер жүргізеді. Ұйымның лауазымды басшысы – бас хатшы, оны Министрлер Кеңесі 3 жыл мерзімге тағайындайды. Сондай-ақ, ұйымның құрамында Аз ұлттардың ісі жөніндегі 9 жоғарғы комиссар, Демократиялық институттар мен адам құқылары жөніндегі бюро және Парламенттік ассамблея бар.

Мүше мемлекеттер

ЕҚЫҰ қол қойғандар (2006 ж. дейін).      Хелсинкидегі Соңғы Актіне және Париж Хартиясына қол қойған     тек Хелсинкидегі Соңғы Актіне қол қойған     қол қоймаған     ынтымақтастық үшін серіктес

Мемлекет	Ұйымға кіруі	Хелсинкидегі Соңғы Актіне қол қойған	Париж хартиясына қол қойған
Албания	19 маусым 1991 жыл	16 қыркүйек 1991 жыл	17 қыркүйек 1991 жыл
АҚШ	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Андорра	25 сәуір 1996 жыл	10 қараша 1999 жыл	17 ақпан 1998 жыл
Армения	30 қаңтар 1992 жыл	8 шілде 1992 жыл	17 сәуір 1992 жыл
Аустрия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Әзербайжан	30 қаңтар 1992 жыл	8 шілде 1992 жыл	20 желтоқсан 1993 жыл
Беларусь	30 қаңтар 1992 жыл	26 ақпан 1992 жыл	8 сәуір 1993 жыл
Бельгия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Босния және Герцеговина	30 сәуір 1992 жыл	8 шілде 1992 жыл
Болгария	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Хорватия	24 наурыз 1992 жыл	8 шілде 1992 жыл
Дания	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Финляндия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Франция	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Грузия	24 наурыз 1992 жыл	8 шілде 1992 жыл	21 қаңтар 1994 жыл
Германия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Грекия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Ватикан	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Исландия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Испания	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Ирландия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Италия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Канада	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Кипр	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Қазақстан	30 қаңтар 1992 жыл	8 шілде 1992 жыл	23 қыркүйек 1992 жыл
Қырғызстан	30 қаңтар 1992 жыл	8 шілде 1992 жыл	3 маусым 1994 жыл
Латвия	10 қыркүйек 1991 жыл	14 қазан 1991 жыл	6 желтоқсан 1991 жыл
Лихтенштейн	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Литва	10 қыркүйек 1991 жыл	14 қазан 1991 жыл	6 желтоқсан 1991 жыл
Люксембург	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Нидерланд	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Норвегия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Мальта	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Мажарстан	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Молдова	30 қаңтар 1992 жыл	26 ақпан 1992 жыл	29 қаңтар 1993 жыл
Монако	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Өзбекстан	30 қаңтар 1992 жыл	26 ақпан 1992 жыл	27 қазан 1993 жыл
Польша	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Португалия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Румыния	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Ресей	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Сан-Марино	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Сербия	25 маусым 1973 жыл
Словакия	1 қаңтар 1993 жыл
Словения	24 наурыз 1992 жыл	8 шілде 1992 жыл	8 наурыз 1993 жыл
Солтүстік Македония	12 қазан 1995 жыл
Швеция	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Швейцария	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Тәжікстан	30 қаңтар 1992 жыл	26 ақпан 1992 жыл
Түркия	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Түрікменстан	30 қаңтар 1992 жыл	8 шілде 1992 жыл
Украина	30 қаңтар 1992 жыл	26 ақпан 1992 жыл	16 маусым 1992 жыл
Ұлыбритания	25 маусым 1973 жыл	1 тамыз 1975 жыл	21 қараша 1990 жыл
Эстония	10 қыркүйек 1991 жыл	14 қазан 1992 жыл	6 желтоқсан 1991 жыл
Черногория	25 маусым 2006 жыл	1 қыркүйек 2006 жыл
Чехия	1 қаңтар 1993 жыл

ЕҚЫҰ және Қазақстан

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің тәжірибелерін бөлісу мақсатымен, оның негізгі принциптерін басшылыққа алуға міндеттеме қабылдап, екі жақты тығыз байланыс орнатты.

Хельсинкиде өткен Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымға қатысушы елдердің жоғары дәрежедегі кездесуінде бұл ұйымға жаңадан қосылған елдерге жан-жақты көмек көрсетуге арналған бағдарлама қабылданды. Бағдарламада Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдердің бай тәжірибесін жаңадан қосылған елдерге тарату жоспарланған. Осы бағдарлама аясында Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшылығының өкілдері Қазақстанға бірнеше рет (1992 – 99) іссапармен келді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшыларының Қазақстанға алғашқы ресми сапары 1993 жылы болды. Делегацияны ұйымның сол кездегі төрағасы, Швеция сыртқы істер министрі Маргарет Аф Углас бастап келді.

Сапар нәтижесінде ұйымның Орталық Азиядағы ықпалы кеңейе түсті. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдер мемлекет және үкімет басшыларының жоғары дәрежедегі басқосуларына (1994 жылы Будапештте, 1996 жылы Лиссабонда өткен) Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, Лиссабон саммитінің пленарлық мәжілісіне төрағалық етті. Қазақстан сыртқы істер министрі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым сыртқы істер министрлер Кеңесінің мәжілісіне (1995 жылы Будапештте, 1997 жылы Копенгагенде, 1998 жылы Ослода) қатысып, онда Еуропадағы қауіпсіздік мәселелері мен Қазақстан ішкі саясатындағы реформалар барысы туралы сөз етілді.

Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының Венада өткен (1999) Тұрақты кеңесінің мәжілісінде Қазақстан Сыртқы істер министрі баяндама жасады. Қазақстанның Венадағы тұрақты өкілдігі (1995) Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының түрлі құрылымдарымен тығыз байланыс орнатқан. Алматыда Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының өкілдігі ашылған. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Аз ұлттар жөніндегі бас комиссары Макс Ван Дер Стул Қазақстанға өзінің алғашқы сапарын 1994 жылы бастады.

1995 жылы екі рет болып, Қазақстанның барлық аймақтарын аралады. Іс жүзінде елдегі этносаралық қатынастардың қандай дәрежеде екенін көрді. Соның нәтижесінде, Локарнода (Швейцария, 1996) Макс Ван Дер Стулдың ұйымдастыруымен “Қазақстан: ХХI ғасыр табалдырығында біртұтас көпэтносты қоғам орнату” деген тақырыпта дөңгелек үстел; Алматыда “Жаңа тәуелсіздік алған мемлекеттерде этникалық қатынастарды жан-жақты жетілдіру” деген тақырыпта конференция өтті.

Мәжілістің аяқталуына арналған сөзінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас комиссары Қазақстан басшылығының елдегі этносаралық келісімді сақтау мен нығайтудағы табыстарын жоғары бағалады. Орталық Азиядағы адам құқығының қорғалуы жөнінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Демократилық институттар мен адам құқығы жөніндегі бюросының (Алматыда, 1994) семинары өтті. 1997 жылдың соңы, 1998 жылдың бас кезінде Алматыға Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас хатшысы Джонкарло Арагон, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қазіргі төрағасы, Польшаның сыртқы істер министрі Б.Горемек келді. Сапар барысында олар Қазақстан Президентімен, Премьер-Министрмен, Парламенттің палата Төрағаларымен, Қорғаныс және Сыртқы істер министрімен кездесулер өткізді.

Әскери қауіпсіздік — Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қызметіндегі маңызды сала. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым шеңберінде Еуропадағы әскери күштер туралы келісім 1990 жылы жасалған. Оған Қазақстан 1992 жылы қосылды. Бұл Келісім Атлантикадан Оралға дейінгі ядролық емес құрлықтағы әскер және әуе күштерін халықаралық заңдармен шектеп отыруға арналған. Қазақстан Парламенті мүшелері 1996 жылдан бастап Стокгольмдегі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Парламенттік ассамблеясының жұмыстарына араласып, ұйымға қатысушы елдер парламенттерімен тұрақты байланыс орнатқан.

Дереккөздер

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Organization for Security and Co-operation in Europe

Сыртқы сілтемелер

• Official website
• 2010 жылғы ЕҚЫҰ төрағасы - ресми торабы
• OSCE The U.S. Mission to the OSCE
• OSCE The OSCE Mission to Bosnia and Herzegovina
• OSCE POLIS Policing OnLine Information System
• Open Directory Project - OSCE directory category
• [1]United States Institute of Peace required for U.S. citizens hired by the Organization. Provides a detailed outline of the OSCE, with additional modules on each major area that it is involved in. Website freely available, but tests only given to those who have submitted applications.
• OSCEWatch a website run by the British Helsinki Human Rights Group (not an official Helsinki Committee)
• ODIHR OSCE's Office for Democratic Institutions and Human Rights
• OSCE Representative on Freedom of the Media
• OSCE eLearning unit created by ISRG — University of Innsbruck

Сурет

• 
• 
• 
• 
• 
  ODIHR