Мазмұнға өту

Жанартаутекті шөгінді жыныстар

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Жанартаутекті шөгінді жыныстар — жанартаулық және шөгінді материалдардан тұратын тау жыныстары. Олар жанартаукесекті шөгінді жыныстар, тефроидтар және жанартаутерригенді жыныстар болып үшке бөлінеді. Жанартаукесекті-шөгінді жыныстар, немесе туфогенді жыныстар, құрамы мен түзілуі жағынан туффиттерге жақын. Олар жанартаудың атқылауымен қатар қалыптасады. Шөгінді қабаттардың (терригенді, хемогенді, органогенді) қалыптасуы кезінде оларға жанартаулардың атқылауынан пайда болған пирокласты материалдар қосылады. Егер пирокласты материалдардың көлемі 10%-тен аспаса, онда шөгінді жыныстардың аты өзгермейді, ал 10 — 50% құраса, онда шөгінді жыныстардың атына туф сөзі қосылып, туфконгломерат,туфгравелит, туфқұмтас, т.б. болып айтылады. Тефроидтар — жанартау атқылау кезінде пайда болып, жұмырланған және сұрыпталған пирокласты материалдардан тұратын жанартаутекті шөгінді жыныстар. Мұнда пирокласты материалдар жанартаудың атқылауымен бір кезде тасымалданып, өңделеді. Пирокластардың ішінде шынының сынықтары басым келеді. Тефроидтар кесектерінің ірілігіне қарай псефитті, псамитті, алевритті және пелитті болып бөлінеді. Жанартаутерригенді жыныстар жанартаулардың қирап, бұзылып шайылу өнімдерінен қалыптасқан тау жыныстары. Бұл жыныстар кесектерінің ірілігіне қарай вулканомикті жұмыртас, женттас, жентектас және сазтас болып ажыратылады. Жанартау атқылауынан жер бетіне көп мөлшерде ұшпа қоспалар мен ерітінділер шығады. Олардың көпшілігі атмосфера мен гидросфераға шашырап, таралып кетеді, не шөгінді жыныстарға қоспа ретінде кіреді. Жанартаутекті шөгінді жыныстарда яшма, фосфорит, боксит, темір, марганец, бораттың кендері кездеседі.

Сілтемелер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қазақ энциклопедиясы