Жапсырмалау

Жапсырмалау дегеніміз мүсіннің жұмсақ материалдан жасалу техникасы. Мүсін жасауда әр түрлі материалдар қолданылады және оларды ұқсату тәсілі де түрліше болады. Жапсырмалау процесі бас бармақ пен сұқ саусақ қимылдары арқылы істеледі. Жұмыс барысында мүсінді айналдыра отырып, жан-жағынан сомдап, қадағалап, артық- кем жерлерін түзеп отыру керек. Жапсырмалаудың басты міндеті – бейнені айқын көру, көрген затты дұрыс елестете білу, жабыстыру, созу, жұмырлау, илеу сияқты тәсілдерін меңгеру.

Материалдары

Мүсін жасауда саз, балауыз, пластилин қолданылады.

Саз

Ол шапшаң кебеді, пішінін сақтайды, икеліге көнгіш, белгілі беріктілігі бар, кез-келген бояумен бояуға болады. Саз-шөккен тау жынысы (порода). Сумен араласқанда жабысқыш және қалыпқа түседі. Саздан жасаған мүсінді ары қарай өңдегенде оларды күйдіреді. Күйдіру мүсінді мықты, әрі берік қылады.

Пластилин

Пластилин - жасанды пластикалық саз массасы, балауыз (воск), май (сала) және басқа да заттар қосылады.Ол жұмсақ, илеуге тез көнеді, бірақ баяу кебеді. Нәрселерді жапсырмалауға әр уақытта дайын. Жапсырмаланған дене деформацияға (созылмайды) ұшырамайды. Бірақ пластилинмен жұмыс жасағанда, ол балалардың қолына жұғады, күйдіруге келмейді. Бірақ бұлардан (саз, балауыз, пластилин) жасалған мүсіндер тез тозады, сондықтан көбіне гипстен көшірме жасалады. Мүсін жасар алдында болашақ образдың қаңқасы темірден, ағаштан, сүйектен жасалады, соған аталған материалдың бірін жапсыру арқылы мүсінші ойындағысын жасайды. Орта ғасыр суретшісі, өнертанушысы Д. Вазарий пластилиннің орта ғасырда пайда болғандағын дәлелдейді. Қатқыл пластилин жасау керек болса, аздап пигмент қосады. Ал жұмсақ пластилин дайындау үшін балқытылған балауызға күкірт пен майды араластырады.

Металдар

Металдар (қола, мыс, қалайы, шойын, болат т.б.), гипс, пластмасса, сұйық (ерітілген, араластырылған) күйінде алдын ала жасалған қалыпқа құйылады. Металдар қатты күйінде де қақтау, бедерлеу әдістері арқылы өңделеді.

Тас

Тас (мәрмәр, гранит, әк тасы, құмайт тас, базальт, диорит т.б.) ағаш және сүйектен де жасауға болады. Ол үшін материалдың ішіндегі қажетсіздерінің бәрі қашау, шеку, егеу, бедерлеу арқылы алынып тасталады. Тас мүсін қашауға саймандар (тескіш, кескіш, балға т.б.) қолданылады.

Жапсырмалау тарихы

«Палеолит» термині (гректің «палайос»-көне, «литос» тас) деген сөзі, көне тас ғасыры. Палеолит әйелдерінің жүз елуден астам статуэткасы әр елден, ал оның едеуір бөлігі Ресейден табылды. «Мезолит»- орта тас ғасыры (шамамен б.э. 12-18 мың жыл), неолит ғасыры-өңделген тас ғасыры. Мезолитте көп кескінді композициялы өнер туындады, онда адам енді басты роль атқарады. Эрмитажда жоғарғы палеолиттің Сибирьдегі аңшылар жұртынан табылған азу тістің кішкентай сынығындағы малеонттың ойып салынған суретін қараңызшы. Бұл бейне аңның бүкіл қуатты тұлғасы соншалық жақсы айқын берілген десеңізші! Ласко, Альтамир және басқа көптеген үңгірлерде табылған өнер шоқтықтары осылай туған. Европада архитектураның алғашқы монументтер мегалиттік деп аталатын алып тастардан салынған ғимараттар болды. Олар – тас тақтадан жасалған төртбұрышты құрылыстар, кейде рельефпен көмкерілген тік бағандар. Жаңа тас ғасырында адамдар саз балшықты күйдіріп, оны су өткізбейтін қатты затқа айналдыруды үйренеді. Керамиканың пайда болуы-неолит дәуірінің негізгі белгілерінің бірі, оны кейде керамика-ғасыры деп атайды. Бұған дейін адам табиғат тек дайын күйінде бергенді пайдаланды: сазды күйдіре отырып, ол жаңа, табиғатта белгісіз материал жасады. Керамика эстетикалық сезімнің дамуына зор ықпал етті, өзі жасаған ыдыстарды шытырман әшекейлеп, өзінің шығармашылық шабытынан туындаған барған сайын геометриялық сымбатымен, бояулар мен сызықтар ырғағымен ерекшеленіп, осы өнерін біртіндеп жетілдіре берді. Керамиканы ертеректе адамдар құрылыс материалы ретінде пайдаланған, кейінірек одан сәндік бұйымдар дайындай бастады. Керамикадан да мүсін жасалынады. Ол үшін саздан істелген мүсінші үлгілері арнайы пештерде күйдіріледі, түрлі-түсті жылтырақ (майолина, фаянс, фарфор, кейде бисквит деген түрі) жалатылады. Пластилиннен не саздан үлкейтіліп көшіріледі. Кейінгі кезде тұзды керамика өте кеңінен қолданыла бастады. Оны тұзды қамырдан жасайды. Ұнмен тұздың тепе-тең пропорциясынан жасалынады, әрине бұл массаға су қосылады. Сөйтіп бір текті масса алуға болады. Бұл массаны жақсылап араластыру керек. Бұл масса жұмсақ, әрі қолға жұқпауы керек. Тұзды керамикадан жасалынған мүсін өте ыңғайлы, нәрсенің пішінін сақтай отыра кебеді. Бұл нәрселерді де саздан жасалған мүсіндер сияқты күйдіріп кептіруге болады. Ағашты пайдаланғанда қашау, пышақ т.б. өткір құралдар пайдаланылады. Совет мүсіншісі Коненков және В.Мухина не бір әсем шығармаларын ағаштан қашап жасаған. Мысалы: «Орман адамының мүсіні». Бірінші Петрдің ескерткішін атақты фрацуз мүсіншісі Этьен Фальконе жасаған. Оның шәкірті мүсінші әйел Мария Калло (1766ж.).

• 
  «Мыс аттылысы» қола мүсіні (Санкт-Петербург), 1768—1770 жж.

Жапсырмалаудың қарапайым әдістері

Домалақтау (скатывание)-бір кесек материалға шар типтес пішін береміз, оның беті тегіс болуы керек. Бір кесек материалды алақанымызға саламыз және ақырындан шар пішініне келтіреміз. Мысалы, қызанақ.Бір кесек пластилиннен биіктігімен ұзындығын қызанақтың үлкендігіне сәйкестеп алып, шар пішініне келтіреміз. Екі жақ бетіне шұңқырлап жасап қызанақтың пішініне келтіреміз. Тегістеу (раскатывание)-бір кесек материалды жұмыртқа пішініне және цилиндр баған пішініне келтіреміз.Жаңағы кесекті алақанымыздың арасына салып, алақанымызды арлы-берлі қозғаймыз, сонда бір кесек материал цилиндр пішініне келеді. Жұмыртқа пішініне келтіру үшін, алақанымызды көлбеулеу ұстап, арлы-берлі ыспалаймыз. Мысалы, сәбізді жапсырмалағанда домалақтап аламыз да, оны жұмырлаймыз, одан ыспалау арқылы ұзын конус аламыз. Сонда сәбіздің пішіні шығады. Жаймалау (сплющивание)-бір кесек материалды бірқалыпты алақанымыз арасына салып қоямыз, сонда тығыз пішінді материал пайда болады.Осы шарды алақанымызбен не саусағымызбен жаймалаймыз, шелпек пішініне келтіреміз. Мысалы, қызанақты (помидорды) жасау үшін, оны алдымен шар пішініне келтірдік емес пе, одан кейін нәрсенің пішінінің белгілерін сипаттадық, яғни оны жаймаладық. Шымшу (пришипывание) - жапсырмалау кезінде ұсақ детальдарын жасау үшін қолданылатын әдіс. Үлкен кесектен қатты шымшу арқылы, екінші деталь жасалынады. Мысалы, клюкваны жапсырмалағанда, құйрығын жасау үшін шымшу және тарту (оттягивания) әдісі қолданылады. Егер пластикалық материалдың бір бөлігін шымшу арқылы тартып алып, оны өзімізге қарай соза тартсақ, және одан нәрсенің бір бөлігін жасасақ-бұл әдіс тарту деп аталады (оттягивание). Үтіктеу (заглаживания)-жазық, тегіс беттерді кескіндеу үшін, үстіне мата салып саусағымыздың ұшымен тегістейміз. Саусағымызды арлы-берлі қозғау арқылы тегістейміз. Нәрсенің бетін аздап суланған мата арқылы, матаның сыртынан тегістейміз. Бұл әдіс нәрселерді бір-біріне қосқан кезде, жұмысты аяқтау кезінде қолданылады.

Тәсілдері

Күрделі құрылымдарға пішін беру үшін, көбіне саусағымызды пайдаланамыз. Бірнеше бөлімдерден тұратын (адамның фигурасы және жан-жануарлардың) нәрсеге пішін беру үшін, мынадай бірнеше тәсілді пайдалануға болады. 1.Пластикалық тәсіл 2.Конструктивтік тәсіл 3.Аралас тәсіл

Пластикалық тәсіл

Бұл тәсілде тұтас бір кесек саздан, пластилиннен, не тұзды қамырдан жасалады. Бұны-«скульптуралық» тәсіл деп атайды. (Бала бақшада (пряник) тоқаш нан, алма, лимон, сәбіз, тәрелке т.б. жасауға болады.). Бұл күрделі тәсіл. Бұл тәсілде сол нәрсе туралы нақты мағлұматың болу керек, оны көз мөлшеріңмен байқап, дұрыс жасайтындай дәрежеде болуың керек. Мысалы, бір кесек пластилиннен үйректі жапсырмалайық. Кесек пластилинді шар пішініне келтіреміз, одан кейін оны жұмыртқа пішініне келтіреміз.Пластилиннің сүйірлеу жағын саусағымызбен ұстап мойнын және басын жасауға тырысамыз. Алынған форманы жеке – жеке өңдейміз.

Конструктивті тәсіл

Конструктивті тәсіл – мүсін жеке-жеке бөліктен жасалады. Мысалы, қуыршақтың денесін (кеудесін) конус типтес етіп жұмырлаймыз, ал басын шарик сияқты, ал аяғымен қолын баған тәрізді етіп жасаймыз. Бас киімін, жағасын және тағы басқа ұсақ детальдарын жапсырмалаймыз. Басына бас киім кигіземіз, істек (стек) арқылы көзімен аузын, кішкене шардан мұрнын жасаймыз.

Аралас тәсіл

Бұл тәсіл-пластиналық тәсіл және конструктивті тәсілдің қосындысы. Нәрсенің негізгі бөлігін бір кесектен жасайды. Мысалы, пүліш аюды алайық. Үлкен кесектен денесінің пішінін жасаймыз. Кішкене кесектен басын домалатамыз. Басынан құлақ, мұрынды созамыз. Тағыда екі кесектен аяқ-қолын жасаймыз да, оларды бір-біріне жапсырамыз.

Сілтемелер

• Мүсін энциклопедиясы
• Мүсіннің даму тарихы
• Модерн стильді қазіргі мүсін(қолжетпейтін сілтеме)
• Дүниежүзіндегі ең қымбат мүсіндер Мұрағатталған 19 қазанның 2012 жылы.