Жарым жақсы киім киіп

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Жарым жақсы киім киіпОнегиннің өлердегі сөзі») - Абайдың 1889 ж. жазған өлеңі. Көлемі 18 жол. Бұл А.С.Пушкиннен аударма емес. «Евгений Онегин» романында Онегиннің өлімі жайында ешқандай сөз жоқ. Онегиннің: «Атам, анам, қара жер, Сен аша бер қойныңды. Сенен басқа еш жерден Таба алмадым орнымды...» - деп, өмірімен қоштасуы - Абайдың өзі тапқан көркемдік шешімі. Онегин тағдырын Абай трагедиялық бояуын қоюлатып, қиянатты көп көрген, азап шеккен адам етіп көрсетуге ұмтылған. Онегиннің Татьяна хатына жауабынан («Таңғажайып, бұл қалай хат...»), Татьянаның сөзінен («Тәңірі қосқан жар едің сен...»)де осы сарын белгі береді. Онегиннің трагедиясын, өзін өлімге қиюын Абай өмірден қиянат көріп, соққы жеп, торығудан болған дей ме, әлде Татьянаның адал махаббатын кезінде бағалай алмағаны үшін өзін жазықты санап, өкініп, өмірден түңілгені дей ме - бұл сауалға жауап беру оңай да емес. Онегиннің Татьяна хатына жауап сөзінде осы екі сарын да анық сезіледі. Ал осы «Онегиннің өлердегі сөзінде» жоғалтқан махаббат жайлы баса айтып: «Сен ақылмен көңліңді Тыйып, жеңдің бойыңды. Мен бұрылып түзеле алман, Қайтсін дедің сорыңды..» - дейді. Онегиннің Татьянаға жазған хатындағы: «Сорлы адаммын жер жүзінде, Бір қуаныш көрмедім. Не қыласың, ерік өзіңде, Қайғысы асқан шерлі едім», - деген сөздермен жалғас алып қарасақ, «Түзеле алман» дегеннің мағынасы өмірден «бір қуаныш көрмедім», «шерлі едім» дегенмен астасып жатқанын аңғарамыз. Туынды 7-8 буынды қара өлең ұйқасымен жазылған. Алғашқы рет 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайүғылының өлеңі» атты жинақта жарияланған. Өлең басылымдарында аздаған текстологиялық өзгерістер кездеседі. 1909 жылғы жинақта 2-шумақтың 2-жолы «Көңілім ұйып құс болып шүйіп», соңғы шумақтың алғашқы жолы «Мен бұрылып төзе алман» болса, кейінгі басылымдарда бұл жолдар Мүрсейіт қолжазбаларының негізінде «Көңілім жүр құс болып шүйіп», «Мен бұрылып түзел алман» болып түзетілген. Ал Мүрсейіт қолжазбаларында 2-шумақтың 3-жолы «Есіркеп сүйдіріп еді» деп берілсе, басылымдарда 1909 жылғы жинаққа сәйкес «Есіркеп сүйгізіп еді»делінген. Абай бұл өлеңіне ән шығарған. Ән - Абай әндерінің ішінде сирек орындалатын шығармалардың бірі. Ы. Мүстамбайлы: «Абай Пушкиннің романының ішінен алдымен Онегиннің пішінін алады. Оның соңында Татьянаның хатын жазады. Артынан Онегин мен Татьянаның жолыққандағы сөздерін тағы хаттасу түрінде аударып жазады. Әңгіменің ең ақырын Онегиннің өлердегі айтқан сөзі деп тоқтатады», - деп жазады («Абай» журналы, 1922, № 1, 67-6.). Әннің әуен саз жүйесіне төрт шумақ өлең жолдары сиып отыр. Ән әуені речитативті түрде сипатталған ән әуені аралас өлшемде айтылады. Әуен иірімдері квинталық диапазонда құрылып, жалпы Абай музыкалық тілін аңғартады. Еңдік саз арнасында гармониялық аккордтардың ұйқастық тапқанын да естуге болады, орта екпін желісіне тұскен әуен-ырғақтан абыржыған кейіпкер тұлғасын көзге елестетуге болады. Бұнымен бірге әннің тұла бойында «ақсақ ырғақ» кең орын алғанын да аңғарамыз. Әнді алғашқы рет 1984 ж. М. Мұхамеджановадан Қ. Жүзбасов таспаға тұсіріп, нотаға хаттаған Қ. Жүәбасов. [1]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9