Жасушалық қосындылар

Жасушалық қосындылар (клеточные включения) — зат алмасу процесіне (метаболизмге) байланысты жасуша цитоплазмасындағы тұрақсыз құрылымдар. Жасушалық қосындыларға трофикалық, секретарлық, экскреторлық және пигменттік қосындылар мен витаминдер жатады.

Трофикалық қосындылар (протеин, май, көмірсулар) — қоректік заттардың қоры және энергия көзі. Протеиннің түзілуі мен жинақталуы жасуша эндоплазмалық торының белсенділігіне байланысты. Бауыр жасушаларында (гепатоциттерде) көмірсулар (гликоген), май қосындылары липид тамшылары ретінде жиналады.

Секреторлық (бөлінділік) қосындыларға пайдалы заттар (секреттер): сөл, сілекей, өт, гормондар (инкреттер), сүт және тағы басқалар жатады.

Экскреторлық қосындыларды жануарлар организміне керек емес зиянды қосылыстар (зәр, тер) құрайды. Пигменттік қосындылар жасушалар мен ұлпаларға түр-түс береді. Оған қандағы гемоглобин, Бұлшықеттегі миоглобин, терідегі меланин т. б. жатады. Пигмент каротин жемістерде, өсімдік жасушаларында түзіледі. Ол — А провитамині. Каротин жануарлар организмінде А витаминіне айналады.

Жасуша қосындылары. Жасуша қосындыларына көмірсулар, ақуыз және майлар жатады. Қосындылардың барлығы жасушаның цитоплазмасында тамшы және пішіні мен мөлшері әр түрлі түйіршіктер түрінде жинақталады. Қосындылардың органоидтардан айырмашылығы сол жасушаның тұрақсыз құрылымы екендігі. Май жасушада тамшы түрінде жиналады. Олар әсіресе жануарлардың дәнекер ұлпаларында май қабатын түзеді және өсімдіктердің тұқымдарыңда көп болады. Жасушада жиналған май, зат айналым әрекетіңде қор заты ретінде (қысқы үйқыға кететін жануарларда) жұмсалынады.

Көмірсу молекулаларында полисахаридтер шоғырланған. Олар түйіршік пішінді болады да, ол жануарлардың бауыр жасушаларында крахмал (гликоген) түрінде жиналады. Ақуыз қосындылары түйіршіктер түрінде шоғырланады. Омыртқалы жануарлардың мысалы, балықтар, қосмекеңділер, жорғалаушылар мен құстардың жұмыртқа жасушаларында акуыз көп болады. Бұл қосындылар жұмыртқа жасушаларының цитоплазмасын құрайды және сарыуызға жиналып, дамып келе жатқан ұрыққа қоректік зат түрінде жұмсалады. Қарапайымдарда (амебалар), т.б. өсімдіктерде жасуша қосындылары кристалл пішінді болады.