Жаңақорған ауданы ескерткіштері

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
               Жаңақорған ауданындағы көне есекрткіштер 

Жаңақорған ауданыҚызылорда облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөліктік(аудан).

Сауран ескерткіші[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сауран ескерткіші туралы Х ғасырда-ақ айтыла бастаған. Араб тарихшысы Әл – Макдиси «Сауран - жеті қабат дуалмен қоршалған ірі қала. Оның ішінде рабат мешіт бар. Ол оғыздар мен қиматтар үшін шекаралық қорған» деп жазған. Зерттеушілер Сауран күмбездерінің Болгар құрылыстарымен байланысы барын айтады. Бұл ескерткіш туралы В.М.Флоринский өзінің еңбектерінде анық жазып «Сауранда сақталған күмбездердің биіктігі жеті кез. Оның жанынан шамамен 16 футтай жерде құлаған бір күмбездің орны бар». Сауран қаласының кіре берісінде екі мұрнара болған. Бірі 1877 жылы, екіншісі 1901 жылдар шамасында құлағанға ұқсайды. Археолог П.Лерхтың қосынында болған ротмистр М.К.Приорев 1866 жылы Сауран қамалын, ондағы мұнараларды суретке түсірген. Бұл екі сурет «Түркістан альбомында» жарияланған.

Төлегетай мавзолейі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Төлегетай найман руының Ақсопыдан тараған батыр. Сүйінішұлы Төлегетай мазары Жаңақорған теміржол стансасынан 25 – 30 шақырымда. Қылышты ара қорымында. Ойрат – жоңғарлар мен соғысқан батыр. Көп жылдар бұрын мавзолей бүлінген. Төлегетай мазары төрт бұрышты ені мен ұзындығы бірдей жасалынған. Кірер есіктегі босағалар биіктеу өрілген. Мавзолей ішінде Төлегетай қабірі бар, қарсысында балбал тас қойылған. Төлегетай Қылышты әулиенің күйеу баласы болғандықтан әулиенің қасына жерленген. Ел азаматтары мен ұрпақтары бас болып, жақын жылдарда жаңадан мавзолей тұрғызды. Кесененің ауданы 6x6 м, биіктігі 4 м. айналасына қамыс өскен. Төлегетай бабаны кейде Төлек ата деп те атаған.

Қарасопы мавзолейі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қарасопы мавзолейі (мазары Т.Д.) XVII ғ. Салынған ескерткіш. Бұл мавзолейді Айқожа ишанның баласы салған. Мавзолейдің сегіз айқышты, қас бетінің үсті негізгі қабырғадан биік өріліп, күмбезі, қабырға карниздері де өрнектелген. Мавзолей жанында Қарасопы әулиенің қабіріқойылған. Жаңақорған бес ш, биіктігі – 9 м. 1982 жылы мемлекеттік тізімге алынып, паспорт берілген.

Жаңақорған қорғаны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жаңақорған бұрынғы Дінқорған және Шепқорған маңынан жаңадан салынғандықтан Жаңақорған аталған. Қоқан ханы салдырған қорғанның (1803 – 1806 ж) бүгінде орны жатыр. Жаңақорғанның бастапқы аты Ордакент. Бекініс төртбұрышты қорғанмен қоршалған. Қамал саз балшықтан тұрғызылған, айналасы ормен қоршалған. Қамалды Ресей патшалығы 1863 басып алды. Осы бекініс атымен Жаңақорған ауданы аталған.

Қатынқамал үңгірі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қатынқамал аталған үңгір көп құпиясын ішіне тартқан. Қаратаудың етегінде кешегі Жоңғр мен Қазақ арасындағы алапат соғыс кезінде балалар мен әйелдерді бір жерге жинап, Алладан тілеу тілегендердің зарын қабыл алғандай үңгір пайда болып, соған тығылғандар аман қалыпты дейді қариялар.

Жаңақорған бекінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жаңақорған бекінісі шамамен 1815 – 1816 жылдары қаланған. Қорған бұрынғы қалашық орнына салыныпты. 1845 жылы қыпшақ Тұрғанбай датқа бас болып, Жаңақорғанды қоқандықтардан басатқаны мен қайтадан қоқандықтарқайтарып алады. 1858 – 1860 жылдарда ғана орыстар түпкілікті қоқандықтардан бекіністі тартып алды.

Құмиян қалашығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Құмиян қалашығы орта ғасыр ескерткіші. Сырдария өзенінің сол жағалауында, Келінтөбе ауылынан 10 – 12 шақырымда. Бүгінде қала құлап, үйіндіге айналған. Қамал төртбұрышты болып келген, қазіргі қала биіктігі 4 – 5 м. болады.

«Мәжит ата» мешіті[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2013 жылы Жаңақорған ауданындағы «Ақсуат» ауылында «Мәжит ата» атындағы мешіт салынды. Мәжит Мырзахметұлы, атақты Айқожа ишанның немересі, діни сауатты, елге сыйлыболған кісі. Мешіт күйдірілген кірпішпен өрілген, қас бетінде көрнекті екі мұнара, мешіт төбесі күмбезделіп, ай белгісі қойылған. Мешіттің айналасы қоршалған.

Қолжанылған дереккөз[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сыр Еліндегі ескерткіштер-Тынышбек Дайрабай, Молдабек Ахметов