Желкенді кемелер

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Алғашқы желкенді қайықтардың бірі

Тұңғыш желкенді қайық[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Техниканың өнермен ең жақын жанасатын жері осы желкен болса керек. Тарихшылар алғашқы желкенді кемелердің шамамен 2 – 3 мың жыл бұрын Қытай мен Мысырда пайда болғанын айтады. Шынында солай ма екен...

Тұңғыш желкенді қайықты алғашқы қауымдық құрылыстағы аңшы жасаған шыған, қайығына айыр таяғын байлап, оған аң терісін керіп қойған болар. Алғашқы желкендер төртбұрышты әрі жалпақ болған. Желкенді кенеп деген қалың матаның бірнеше кесегінен тіккен бертін келек кенептің жан–жағын бұрыштап тіге бастады. Желкен қампиып тұратын болды. Мұндай желкен желді жақсы “ұстаған”. Сонымен қатар қампиған ойыс желкен өзінің бетіндегі ауа ағындарының жылдамдығындағы айырмашылық есебінен қосымша күш тудырады.

Желкен түрлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

"Катти Сарк" клипері

Ауа ағынының жылдамдықтары арасындағы айырмашылықтың ең үлкен шамасы үшбұрышты желкендердің бетінде пайда болды. Оларды латын желкендері деп атайды. Бұл желкендер ежелден белгілі, қиғаш желкен деп те аталады.. Қиғаш желкендердің түзулерден айырмашылығы, оларды кеменің көлденең бойына бұрыш жасай орналастырады. Қиғаш желкендерге бирмудтықтар, люгерлер, гафельділер, кливерлер, стаксельдер де жатады. Желкендерді реяға, ал реяларды діңгектреге бекітеді. Діңгектер мен реялар рангоут деп аталады. Көне желкенді кемелерде рангоутты ағаштан, ал қазіргілерде – металл мен пластиктен жасайды. Желкендерді рангоутқа бекіту үшін арқандар мен блоктардың күрделі жүйесі – такелаж пайдаланылады.

Такелажды рангоутке әйгілі теңіз түйіндерімен байлайды. Желкенді кеменің жылдамдығы көбінесе желкеннің ауданымен анықталады. Ауданы үлкен болса, жылдамдық та артады. Ал енді бұрылу, бұлтару қасиеттері желкендердің түрі мен орналасуына тәуелді. Түзу желкендермен ғана қамтамасыз етілген кеме желге қарсы жүзе алмайды. Бұған қиғаш желкендер қажет. Ірі кемелерге әдетте түзу желкендерді де, қиғаш желкендерді де орнатқан.

Флагман фрегаты

Желкенді кемелердің түрлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Желкенді кемелерді желкендерінің көлемі мен пішініне қарай түрлерге бөледі. Түзу желкенділері – кемелер, фрегаттар, баркалар. Қиғаш желкендермен бригантиналар, шхуналар, яхаталар жүреді. Желкенді кемелердің даму шыңы клиперлер болды. Клиперлер заманы ұзаққа бармады, XIX–ғасырдың бірнеше ондаған жылы ғана. Олар желкендерінің ауданы үлкен рі кемелер болатын. Корпусының сүйірлене қапталуының арқасында олар қатты жылдамдықпен жүзе алған. Жақсы клиперлер пароходты да басып озған. “Сарк”және ”Фермопилы” “шай клиперлеріне” жатады: олар Үндістаннан Англияға шай жеткізіп тұрған. Екі кеме бәсекеге түскен. Әйгілі клипер “Катти Сарк” – клиперлердің символы ғана емес, желкенді кеменің мінсіз үлгісі. Қазір “Катти Сарк” Лондонда мәңгілікке аялдап тұр. Ең жүйрік клипер атану құрметі “Фермопилыға” тиесілі, оның желкенді кемелер арасындағы жылдамдық рекорды әлі күнге дейін жаңарған жоқ.

“Мұхиттың тазы иттері” – клиперлерді осылай атаған. Оларды жасаушылар конструкцияның техникалық жетілгендігі мен сыртқы көріністің керемет әсемдігін ұштастыра білген.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]