Желме
| Желме | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Қайтыс болған күні | |
| Мемлекет |
Моңғол империясы |
| Шыққан тегі |
Ұранхай тайпасы |
| Әкесі |
Жарчыұдай ұста |
| Балалары |
Есубұқа |
| Туыстары |
Сүбедей (інісі) |
| Әскер түрі |
атты әскер |
| Атағы |
мыңбасы |
Желме (шамамен 1160–1207) — Шыңғыс ханның жақын серігі әрі атақты қолбасшыларының бірі болған. Ол Ұранхай тайпасынан шыққан және әйгілі қолбасшы Сүбедейдің ағасы еді.[1] Шыңғыс хан оған мыңбасы (мингган) лауазымын беріп, мың әскері бар бөлімшеге басшылық етуді тапсырған.[2] Ол Құбылай, Жебе және Сүбедеймен бірге Шыңғыс ханның «Төрт төбетінің» бірі ретінде танымал болған.
Биографиясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]«Моңғолдың құпия шежіресінде» Желме туралы мынадай деректер келтіріледі: ол Темүжін (Шыңғыс ханның бала күнгі есімі) нәресте кезінде оған қызмет етуге берілген, бірақ жасы тым кішкентай деп кері қайтарылған. Кейін Темүжін Уаң ханмен кездескен кезде, Желменің әкесі Жарчиудай ұлын тағы да Темүжінге қызметке береді. Бұл әрекеттің нақты себебі белгісіз.
Темүжін болашақ қолбасшысы Жебе атқан жебеден мойнынан жараланған сәтте, оның өмірін құтқарған — Желме. Ол уланған қанды ауызымен сорып алып, Темүжінді аман алып қалады. Есін жиған Темүжін шөлдеп су сұрағанда, ештеңе таба алмаған соң, жау қосынынан суыған айран әкеліп, оны Темүжінге ішкізген.
Желменің Шыңғыс ханға қаншалықты адал әрі қадірлі болғанын мына бір оқиға айқын көрсетеді: Шыңғыс хан бір жарлығында, Желме тоғыз түрлі қылмыс жасаса да, оған ешқандай жаза қолданылмасын деп бұйырады. Бұл — оның ерлігі мен адалдығы үшін берілген ерекше артықшылық еді.