Жолаушылар кемесі

Жолаушылар кемесі – негізгі қызметі теңіз арқылы жолаушыларды тасымалдау болып табылатын сауда кемесі. Бұл санатқа жүкті тасымалдауды негізгі мақсат етіп, тек шектеулі сандағы жолаушыларға ғана орын қарастырылған кемелер кірмейді. Бұған мысал ретінде бұрын теңіздерде кең таралған, 12 жолаушыға арналған жүк кемелерін айтуға болады, онда жолаушылар тасымалы екінші деңгейлі қызмет болған. Дегенмен, жолаушылар кемесінің кейбір түрлері едәуір көп жолаушыны және жүкті бір уақытта тасымалдауға арналған.

Шын мәнінде, жақында ғана мұхит лайнерлерінің барлығы дерлік пошта, шағын жүктер, жедел жөнелтілімдер және басқа да жүктерді жолаушылар багажымен бірге тасымалдауға қабілетті болды. Бұл мақсатта олар жүк бөлімдерімен және жүкті тиеуге арналған көтергіштермен, мачталармен немесе басқа да құрал-жабдықтармен жабдықталған еді. Тек соңғы жылдары салынған мұхит лайнерлері мен заманауи круиздік кемелерде бұл жүк тасымалдау мүмкіндігі жойылды.

Әдетте, жолаушылар кемелері сауда флотының бір бөлігі болып саналады, бірақ оларды әскери мақсатта да пайдалану мүмкін. Әсіресе, соғыс кезінде мұндай кемелер әскер тасымалдау үшін қолданылып, әскери флот құрамына кіруі мүмкін.

Сипаттама

Жолаушылар кемелерінің түрлері: Жолаушылар кемелеріне паромдар жатады, олар күнделікті немесе бір түндік қысқа теңіз сапарларына арналған және жолаушылар мен көліктерді (жол немесе теміржол көлігін) тасымалдайтын кемелер; мұхит лайнерлері, олар әдетте жолаушыларды немесе жолаушылар мен жүктерді ұзақ қашықтықтағы сапарларда тасымалдайтын кемелер; және круиздік кемелер, олар көбінесе жолаушыларды дөңгелек сапарларға тасымалдайды, мұнда сапардың өзі, сондай-ақ кеменің мүмкіндіктері мен тоқтайтын порттар негізгі тартымдылық болып табылады.

Басты түрлері:

• Круиздік кемелер (Cruise ships)
• Паромдар (Ferries)
• Мұхит лайнерлері (Ocean liners)

Жолаушылар кемелерінің түрлері

Круиздік жолаушылар саны 1990 жылдан бастап шамамен 7 есе өсті, бірақ COVID-19 пандемиясы бұл өсуді уақытша тоқтатты.

• Круиздік кемелер: Ұзақ уақыт бойы круиздік кемелер ескі мұхит лайнерлерінен кіші болды, бірақ 1980-жылдары бұл өзгерді. Norwegian Caribbean Lines компаниясының директоры Кнут Клостер ең үлкен сақталған лайнерлердің бірі – SS France-ты сатып алып, оны үлкен круиздік кемеге айналдырды және SS Norway деп өзгертті. Оның табысы үлкен круиздік кемелерге сұраныс бар екенін дәлелдеді. Осыдан кейін әрбір жаңа кеме бұрынғысынан үлкен болып салына бастады, тіпті Queen Elizabeth лайнері 56 жыл бойы "ең ірі жолаушылар кемесі" атағын сақтап тұрған позициясынан айырылды. Бұл "тақтан тайдыру" үрдісі одан кейін де бірнеше рет қайталанды.
• Паромдар: Олар күнделікті немесе бір түндік қысқа теңіз сапарларына арналған кемелер, жолаушылар мен көліктерді (жол немесе теміржол көлігін) тасымалдайды. Сондай-ақ, круиздік паромдар да бар, олар бір күннен бірнеше күнге дейін созылатын ұзақ бағыттарға арналған. Олар круиздік кемелерге ұқсас ыңғайлы жағдайлармен (бассейндер, дискотекалар, спа және т.б.) жабдықталған.
• Мұхит лайнерлері: Мұхит лайнері – дәстүрлі жолаушылар кемесі. Бұрын бұл лайнерлер бүкіл әлем бойынша тұрақты сапарлар жасайтын. Алайда, жолаушылар тасымалдауға арналған ұшақтардың және жүк тасымалдауға маманданған кемелердің пайда болуымен бұл бағыттар дерлік жойылды. Бірақ лайнерлердің азаюы теңізде демалу мен көңіл көтеруге деген қызығушылықтың артуына алып келді. ХХ ғасырдың соңында мұхит лайнерлерін круиздік кемелер алмастырды. Жүздеген, тіпті мыңдаған жолаушыны тасымалдайтын бұл кемелердің негізгі қызмет аймағы Солтүстік Атлантикадан Кариб теңізіне ауысты.

Круиздік кемелер мен мұхит лайнерлері

Кейбір кемелер екі түрдің де сипаттамаларына ие болғанымен, олардың жобалау мақсаттары әртүрлі: Мұхит лайнерлері жылдамдық пен дәстүрлі сән-салтанатқа басымдық береді. Круиздік кемелер жылдамдықтан гөрі ыңғайлы жағдайларға (бассейндер, театрлар, бал залдары, казинолар, спорт кешендері және т.б.) көбірек мән береді. Осы басымдықтар олардың конструкциялық ерекшеліктерін анықтайды. Сонымен қатар, мұхит лайнерлері әдетте Атлант мұхиты арқылы Еуропа мен АҚШ арасында немесе одан да алыс бағыттарға – Оңтүстік Америка немесе Азияға сапар шегу үшін жасалған. Ал круиздік кемелер, керісінше, жағалаулар мен әртүрлі аралдар арасында қысқа қашықтыққа жүзіп, жиі аялдайды.

Queen Elizabeth 2 (QE2) (1969) және оның мұрагері – Cunard компаниясының флагманы RMS Queen Mary 2 (QM2) (2004 жылы пайдалануға берілген) – гибридті құрылымға ие кемелер. Олар транс-Атлантикалық лайнерлер сияқты жылдам және Солтүстік Атлантиканың қатал жағдайларына төтеп бере алатындай мықты салынған. Сонымен қатар, бұл кемелер круиздік лайнерлердің сән-салтанатын да ұсына алады. QM2 бір кездері әлемдегі ең үлкен жолаушылар лайнері атағын алғанымен, кейінірек бұл рекорд Royal Caribbean компаниясының Freedom of the Seas кемесіне өтті. 2009 жылдың қазанында Oasis of the Seas бұл атақты өзіне алды. Дегенмен, QM2 әлі күнге дейін ең үлкен мұхит лайнері ретінде танылып келеді.

Өлшемдері

Тарихи өлшеу жүйелерінің өзгеруіне байланысты кемелердің өлшемдерін мағыналы және дәл салыстыру қиын. Бұрын жалпы тіркелген тоннаж (GRT) белгілі бір жабық аймақтардың ішкі көлемін өлшеу үшін қолданылған, онда бір "тонна" 100 куб футқа (2,8 м³) тең кеңістікті білдірген. Жалпы тоннаж (GT) — салыстырмалы түрде жаңа өлшем бірлігі, 1982 жылы GRT-ны ауыстыру үшін енгізілген. Ол кеменің барлық жабық кеңістіктерінің қалыпталған көлеміне негізделіп есептеледі және кеме экипажының ережелерін, қауіпсіздік нормаларын, тіркеу төлемдерін және порт алымдарын анықтау үшін қолданылады. Бұл көрсеткіш математикалық формула арқылы есептеледі және механикалық аймақтар мен жолаушыларға арналған кеңістіктерді ажыратпайды, сондықтан оны тарихи GRT өлшемімен тікелей салыстыру мүмкін емес. Орын ауыстыру (дисплейсмент) — массаны өлшеу әдісі, бірақ ол жолаушылар кемелері үшін жиі қолданылмайды. Дисплейсменттің жоғары болуы кеменің теңізде тұрақтылығын жақсарта алады, алайда жолаушылар кемелері үшін ең маңызды өлшем ретінде жалпы тоннаж (GT) қарастырылады. Себебі жалпы тоннаж бен жолаушылар санының арақатынасы (Passenger/Space Ratio) кеменің кеңдігі туралы түсінік береді. Бұл круиздік лайнерлер үшін маңызды фактор, өйткені олардың басты ерекшелігі – борттағы жайлылық пен түрлі қызметтер. Тарихи тұрғыдан алғанда, кеменің GRT (жалпы тіркелген тоннаж) және дисплейсменті шамамен ұқсас сандар болған.

Мысалы: Титаник (1912 жылы пайдалануға берілген) 46,328 GRT болды, ал оның дисплейсменті 52,000 тоннадан асып түсті. Cunard Line компаниясының RMS Queen Mary және RMS Queen Elizabeth лайнерлері (1930 жылдардың ортасы) 81,000 – 83,000 GRT көрсеткішіне ие болып, 80,000 тоннадан астам суды ығыстыратын.

Қазіргі таңда құрылыс, инженерия, функционалдылық, архитектура және өлшеу жүйелерінің өзгеруіне байланысты жолаушылар кемелерінің жалпы тоннажы (GT) олардың дисплейсментінен әлдеқайда жоғары.

Queen Mary 2 (148,528 GT) шамамен 76,000 тонна су ығыстырады.

2009 жылы 225,000 GT көрсеткіші бар Oasis-class круиздік кемелерінің алғашқысы – Oasis of the Seas аяқталғанда, жолаушылар кемелерінің дисплейсменті 100,000 тоннаға жетті, яғни олардың жалпы тоннажының жартысынан да аз. Бұл жаңа кеме класы круиздік лайнерлердегі жалпы тоннаждың қарқынды өсуін көрсетеді, себебі 1990-жылдардың соңындағы ең үлкен круиздік кемелермен салыстырғанда бұл көрсеткіш екі есе артқан. Бұл құбылыс кеменің үстіңгі құрылысының жеңіл болуы мен борттағы кеңістікті барынша ұлғайту мақсатында тік бағытта дамуының нәтижесі болып табылады.

Қауіпсіздік

Жолаушылар кемелері екі негізгі Халықаралық теңіз ұйымының талаптарына бағынады: Жолаушылардың жиналуын кемеге мінгеннен кейін 24 сағат ішінде өткізу. Кеменің толық эвакуациясын кемеден кету сигналы берілген сәттен бастап 30 минут ішінде жүзеге асыру. 2019 жылғы Көлік зерттеу кеңесінің зерттеуі жолаушылар кемелері, жүк кемелеріне қарағанда, жеңіл кеме салмағының артуы нәтижесінде тұрақтылықтың төмендеуіне ұшырайтынын хабарлады. Жолаушылар кемелері жеңіл кеме салмағын бақылау бағдарламаларына жүк кемелеріне қарағанда маңызды үміткерлер болып табылады.

Жобалау ерекшеліктері

Резервтік генераторлары жоқ кемелерде су, тоңазытқыш және кәріз жүйелерінің істен шығуы салдарынан, негізгі қозғалтқыштар немесе генераторлар өрт немесе басқа төтенше жағдайлар нәтижесінде істен шықса, жолаушылар елеулі қиындықтарға тап болады. Экипаждың электр қуатымен жұмыс істейтін механизмдерді басқаруға мүмкіндігі болмайды. Кемені жылжытуға арналған жеткілікті резервтік жүйенің болмауы, қатты теңізде, оны қозғалтпай қалдыруы мүмкін, бұл кеменің суға кетуіне себеп болуы мүмкін. 2006 жылғы қайта қаралған Жолаушылар кемесінің қауіпсіздік стандарттары осы және басқа да мәселелерді шешуге арналған, және 2010 жылдың шілдесінен кейін тапсырыс берілген кемелердің портқа қайту ережелеріне сәйкес болуы қажет; алайда, 2013 жылға дейін, бұл мүмкіндікті жүзеге асыра алмайтын кемелер әлі де қызметте болған.

2010 жылдың 1 қазанынан кейін, Халықаралық теңізде өмірді сақтау конвенциясы (SOLAS) халықаралық суларда жұмыс істейтін жолаушылар кемелерінің құрылысында немесе жаңартылуында жанбайтын материалдарды қолдануды талап етеді. 1980 жылға дейін салынған кемелердің кейбір иелері мен операторлары өз кемелерін жаңартуға немесе шығарып тастауға мүмкіндігі болмайтыны болжануда. 1966 жылы салынған Fred. Olsen Cruise Line компаниясының Black Prince кемесі сондай кемелердің бірі болды, бірақ оның Венесуэла суларындағы аралдар арасындағы қызметке ауысқаны хабарланды.

Сыртқы қауіпсіздік шаралары

Халықаралық мұзды патруль 1914 жылы Титаник апатының нәтижесінде құрылған, бұл айсбергтермен соқтығысу мәселесін шешуге бағытталған.

Басқа ережелер

Жолаушылар мен олардың багаждары теңізде Афина конвенциясымен қорғалады.